Baardvleermuis
De baardvleermuis (Myotis mystacinus) is een kleine vleermuis met een spanwijdte van 19 tot 22,5 cm. De oren van de baardvleermuis zijn kort en donkerbruin en lopen vrij spits toe. In de winter wordt de baardvleermuis vrij veel gevonden in ‘ondergrondse’ verblijven. Zomerwaarnemingen zijn echter zeldzaam.
Uiterlijke kenmerken
De baardvleermuis (Myotis mystacinus) is een kleine soort vleermuis met lichte, grijzige buikvacht en een donkerbruine tot geelbruine rugvacht. De snoet en de onderarmen zijn donkerbruin tot zwart. De oren van de baardvleermuis zijn kort, donkerbruin en relatief spits uitlopend. De tragus reikt bijna tot de helft van het oor en heeft een spitse punt.
Afmetingen
Lengte kop-romp: tot 48 mm
Gewicht: 4-8 g
Spanwijdte: 19-22,5 cm
Lengte onderarm: 32-36,5 mm
Gelijkende soorten
De baardvleermuis wordt ook wel gewone baardvleermuis genoemd. Dit om hem te onderscheiden van de Brandt's vleermuis (Myotis brandtii), die ook wel grote baardvleermuis wordt genoemd. Deze twee soorten zijn bij zichtwaarnemingen en met de batdetector niet of zeer moeilijk van elkaar te onderscheiden. Tot nu toe zijn beide soorten alleen op grond van gebitskenmerken en bij mannetjes aan de vorm van de penis met zekerheid van elkaar te onderscheiden. Ook zijn er bij volwassen dieren verschillen in de kleur van de vacht en de oorbasis. Zie een vleermuizen- of zoogdiergids voor meer informatie over deze determinatiekenmerken.
Leefwijze vleermuizen algemeen
Vleermuizen vormen een soortenrijke groep van actief vliegende zoogdieren, die in staat zijn hun voedsel te vangen in het nachtelijk luchtruim. Ze gebruiken hierbij echolocatie (sonar) om te navigeren en hun voedsel te lokaliseren. Alle in Nederland voorkomende soorten vleermuizen houden een winterslaap van oktober-november tot maart-mei. Tijdens de winterslaap worden de lichaamsfuncties (spijsvertering, hartslag) van de vleermuis tot een minimum teruggebracht en de lichaamstemperatuur sterk verlaagd, waardoor de vleermuis weinig energie verbruikt en kan overleven op de verbranding van lichaamsvet. In het voorjaar worden de jongen geboren en grootgebracht door groepen vrouwtjes in kraamkolonies. De mannetjes verblijven overdag alleen of in kleine groepjes in hun zomerverblijven. Rond zonsondergang verlaten vleermuizen hun verblijven om op insecten of andere geleedpotigen te gaan jagen. Vooral in de nazomer en herfst komen vleermuizen in groepen bij elkaar op bepaalde locaties om te zwermen. Aan dit intense, sociale gedrag, waarover nog steeds veel onduidelijkheid bestaat, worden vooral twee functies toegedicht. Ten eerste vindt paring plaats op en rond deze locaties, waarbij genetische uitwisseling plaatsvindt tussen dieren afkomstig van verschillende kolonies. Daarnaast lijkt het zwermen een functie te hebben bij de inspectie van en informatieoverdracht tussen adulte dieren, en mogelijk ook tussen adulte en jonge dieren, over geschikte winterverblijven. In het najaar, voorafgaand aan de winterslaap, vetten vleermuizen op, zodat zij voldoende vetvoorraad hebben om de winterslaapperiode door te komen. Vrouwelijke vleermuizen slaan het sperma op tot in het voorjaar, wanneer de daadwerkelijke bevruchting van de eicel plaatsvindt.
Habitat
Baardvleermuizen worden vooral aangetroffen in bossen, aan bosranden en in besloten, kleinschalige landschappen. Daarbij jagen ze vooral in open ruimtes, zoals boven paden, beken, open plekken en langs houtwallen. Meer dan de andere soorten jagen baardvleermuizen ook in of bij naaldbos.
Voedsel
De baardvleermus eet vooral dansmuggen, langpootmuggen, steenvliegen, haften, kleine libellen, kevers en nachtvlinders. De prooikeuze is opportunistisch: ze eten wat veel voorkomt.
Jachtgedrag
Baardvleermuizen verlaten gemiddeld 30 minuten na zonsondergang hun verblijfplaats om te gaan jagen. Het merendeel van de dieren jaagt binnen een afstand van 1 tot 3 km van de verblijfplaats. De baardvleermuis vliegt bij voorkeur langs lijnvormige structuren in het landschap. Tijdens het jagen vliegen ze vaak dezelfde trajecten boven paden of langs bosranden of vliegen ze steeds dezelfde rondjes boven een open plek. Baardvleermuizen vangen insecten uit de lucht zonder veel van de vliegbaan af te wijken. Tijdens de nacht keren ze zelden terug naar hun verblijfplaats, maar tijdens de jacht rusten ze regelmatig uit door ergens aan een boomstam of tak te gaan hangen.
Verblijfplaatsen
- Zomerverblijf
De baardvleermuis bewoont in de zomer bomen, nest- of vleermuiskasten, zolders, of de ruimte achter gevelbetimmeringen en vensterluiken van gebouwen. Kraamkolonies bereiken groottes van 10 tot 100 individuen. - Winterverblijf
Als winterverblijf worden vooral ondergrondse ruimten gebruikt: mergelgroeven, bunkers, forten, vestingwerken, oude steenfabrieken, ijskelders en (kasteel)kelders. De winterslaapstrategie lijkt die van de stabiele slaper te zijn, waarbij relatief lage temperaturen verdragen worden. De winterslaap duurt van oktober tot maart of april.
Voortplanting
De paring vindt plaats op zwermlocaties (eind augustus tot half oktober) en in de winterslaapperiode. Net als bij andere soorten vleermuizen slaan vrouwelijke baardvleermuizen het sperma op tot in het voorjaar, wanneer de daadwerkelijke bevruchting van de eicel plaatsvindt. De geboortes vinden plaats vanaf half juni. Na 3 tot 4 weken zijn de jongen vliegvlug.
Leeftijd
De maximale gerapporteerde leeftijd is 23 jaar. Gemiddeld worden baardvleermuizen 3,5-5 jaar oud.
Natuurlijke vijanden
Uilen (vooral bosuil en kerkuil) en roofvogels pakken soms vleermuizen in de vlucht. In of bij de verblijfplaatsen worden vleermuizen soms gepredeerd door huiskatten of steenmarters.
Zicht
Baardvleermuizen zijn matig wendbare vliegers die kalm en in rechte banen op enkele meters van de vegetatie hun baantjes trekken.
Sporen
Uitwerpselen
Keutels van vleermuizen zijn zeer moeilijk op naam te brengen. Keutels van baardvleermuizen zijn klein (ongeveer zo groot als die van gewone en ruige dwergvleermuis): diameter tot ruim 2 mm, lengte 5-10 mm.
Geluid
FM signalen van 75-30 kHz. Piekfrequenties rondom 45 kHz. Pulsduur 2,5-3 ms. Pulsreeks van 90-100 ms (ca. 10-11 pulsen/sec). Reikwijdte 5-20 m.
Waarnemingen doorgeven
Wereld
Het areaal van de baardvleermuis omvat een groot deel van Europa. Daarbuiten komt de soort voor in Marokko. Het voorkomen in Turkije is onzeker vanwege mogelijk verwarring met andere, nauwverwante soorten.
Europa
De baardvleermus komt in een groot deel van Europa voor, noordelijk tot ongeveer 64° noorderbreedte. De verspreiding in Zuid- en Oost-Europa is onzeker vanwege het voorkomen van nauwverwante soorten en hybriden.
Nederland
De baardvleermuis komt in heel Nederland voor, maar is over het algemeen zeldzaam. Vooral uit de zomerperiode zijn maar weinig waarnemingen bekend. Dat komt waarschijnlijk doordat de baardvleermuis met een batdetector moeilijk van enkele andere Myotis-soorten is te onderscheiden. Verspreid over heel Nederland zijn wel kolonies gevonden en zicht- en detectorwaarnemingen gedaan.
In de winter wordt hij echter vrijwel overal in Nederland aangetroffen, in (in vergelijking tot andere soorten) vrij grote aantallen. De baardvleermuis en Brandts vleermuis worden bij de wintertellingen samengenomen als ‘baardvleermuis sp.’, omdat beide soorten in hangpositie niet met zekerheid kunnen worden onderscheiden. Gezien de vermoede zeldzaamheid van laatstgenoemde zal de gecombineerde trend echter vooral die van de baardvleermuis weerspiegelen. De trend van overwinterende baardvleermuizen wordt door het CBS als ‘matige toename’ geklassificeerd, maar plaatselijk is er sprake van een afname. Deze is met name opvallend in de aardappelkelder van Kamp Westerbork in Drenthe, waar de aantallen dramatisch zijn gedaald, van meer dan 1000 in 2012 naar enkele tientallen in de afgelopen jaren.
Van de baardvleermuis is bekend dat hij doorgaans tussen zomer- en winterverblijf geen grote afstanden aflegt, zodat deze soort in de zomer mogelijk algemener is dan tot nu bekend.
- Rode Lijst NL Zoogdieren 2020: thans niet bedreigd
- Rode Lijst NL Zoogdieren 2009: thans niet bedreigd
- Rode Lijst NL Zoogdieren 1994: onvoldoende gegevens
- Staat van Instandhouding 2018: matig ongunstig
- Staat van Instandhouding 2013: gunstig
- Omgevingswet: artikel 11.46, lid 1 (Europees beschermd)
- Habitatrichtlijn (1992): bijlage IV
- Conventie van Bern (1982): appendix II
- Nederlands Soortenregister
- IUCN Red List
Klasse: Mammalia (Zoogdieren)
Orde: Chiroptera (Vleermuizen)
Familie: Vespertilionidae (Gladneuzen)
Geslacht: Myotis
Soort: Myotis mystacinus