Gewone dwergvleermuis

De gewone dwergvleermuis (Pipistrellus pipistrellus) is de meest tarijke vleermuis in Nederland. Hij komt vrijwel overal voor waar hij op insecten kan jagen, ook in de bebouwde omgeving. Het is een kleine vleermuis met vrij lange, smalle vleugels.
Uiterlijke kenmerken
De gewone dwergvleermuis (Pipistrellus pipistrellus) is een kleine vleermuis met op de rug een donkerbruine, soms roodbruine, vacht en een iets lichtere buikzijde. De onbehaarde huid (snuit, oren en vleugels) is zwartbruin. De oren zijn kort, driehoekig en afgerond. De tragus is stomp en vrij kort. De vleugels zijn lang en smal. De gewone dwergvleermuis lijkt sterk op de kleine dwergvleermuis en de ruige dwergvleermuis.
Afmetingen
Lengte kop-romp: 36-51 mm
Gewicht: 3,5-8 g
Spanwijdte: 18-24 cm
Lengte onderarm: 28-34,5 mm
Gelijkende soorten
De kleine dwergvleermuis is iets kleiner, maar is verder alleen op gebitskenmerken te onderscheiden.
De ruige dwergvleermuis is juist iets groter en heeft een bruinere vacht en lichtere snuit en oren, met minder contrast hiertussen dan de gewone dwergvleermuis. Ook op geluid zijn beide soorten goed te onderscheiden.
Leefwijze vleermuizen algemeen
Vleermuizen vormen een soortenrijke groep van actief vliegende zoogdieren, die in staat zijn hun voedsel te vangen in het nachtelijk luchtruim. Ze gebruiken hierbij echolocatie (sonar) om te navigeren en hun voedsel te lokaliseren. Alle in Nederland voorkomende soorten vleermuizen houden een winterslaap van oktober-november tot maart-mei. Tijdens de winterslaap worden de lichaamsfuncties (spijsvertering, hartslag) van de vleermuis tot een minimum teruggebracht en de lichaamstemperatuur sterk verlaagd, waardoor de vleermuis weinig energie verbruikt en kan overleven op de verbranding van lichaamsvet. In het voorjaar worden de jongen geboren en grootgebracht door groepen vrouwtjes in kraamkolonies. De mannetjes verblijven overdag alleen of in kleine groepjes in hun zomerverblijven. Rond zonsondergang verlaten vleermuizen hun verblijven om op insecten of andere geleedpotigen te gaan jagen. Vooral in de nazomer en herfst komen vleermuizen in groepen bij elkaar op bepaalde locaties om te zwermen. Aan dit intense, sociale gedrag, waarover nog steeds veel onduidelijkheid bestaat, worden vooral twee functies toegedicht. Ten eerste vindt paring plaats op en rond deze locaties, waarbij genetische uitwisseling plaatsvindt tussen dieren afkomstig van verschillende kolonies. Daarnaast lijkt het zwermen een functie te hebben bij de inspectie van en informatieoverdracht tussen adulte dieren, en mogelijk ook tussen adulte en jonge dieren, over geschikte winterverblijven. In het najaar, voorafgaand aan de winterslaap, vetten vleermuizen op, zodat zij voldoende vetvoorraad hebben om de winterslaapperiode door te komen. Vrouwelijke vleermuizen slaan het sperma op tot in het voorjaar, wanneer de daadwerkelijke bevruchting van de eicel plaatsvindt.
Habitat
Gewone dwergvleermuizen jagen bij voorkeur langs de randen en in de beschutting van opgaande vegetaties, in het buitengebied maar ook in de bebouwde omgeving. Ze komen voor in tuinen en parken met vijvers, langs bosranden (vooral van oude voedselrijke loofbossen), in lanen, langs bomenrijen, singels en houtwallen, tussen boomkruinen, boven open plekken in bos, en langs oevers van kanalen en vaarten. Ze jagen ook bij straatverlichting.
Voedsel
Het voedsel bestaat uit een breed spectrum van veelal kleine insecten. Ze vangen vooral (dans)muggen en andere tweevleugelen. Daarnaast jagen ze onder meer op haften, schietmotten, nachtvlinders of andere insecten die op dat moment voorhanden zijn.
Jachtgedrag
Gewone dwergvleermuizen verlaten vanf 10-20 minuten na zonsondergang de verblijfplaats om te gaan jagen. Ze jagen in gesloten en halfopen landschappen. Ze jagen relatief snel, zijn wendbaar en hebben een grillige vlucht met veel bochten en lussen. Ze vliegen daarbij op enige afstand (1 tot 8 m) langs de vegetatie. Ze vliegen op een hoogte van gemiddeld 2 tot 5 m, maar soms op wel 15 m.
Ze jagen hoofdzakelijk binnen en straal van 2-5 km van de verblijfplaats. Vliegroutes volgen zoveel mogelijk lijnvormige structuren.
Verblijfplaatsen
Gewone dwergvleermuizen zijn plaatstrouw, maar gebruiken meerdere verblijfplaatsen en verhuizen relatief vaak. In het westen van Europa is de gewone dwergvleermuis hoofdzakelijk een standvleermuis. Ze overwinteren hier meestal op niet meer dan 25 km van het zomergebied. In het koudere klimaat van Europees en Centraal Rusland worden wel grotere afstanden (tot 1100 km) afgelegd.
- Kraamverblijfplaats
(Kraam)kolonies bevinden zich in Nederland vooral in gebouwen, in spouwmuren, achter betimmering en daklijsten, of onder dakpannen. In Oost-Europa worden ze ook in bomen en grotten gevonden. De groepsgroottes lopen uiteen van enkele tientallen tot meer dan tweehonderd dieren. - Paarverblijfplaats
In de bebouwde kom zijn de baltsvluchten van roepende mannetjes in hun territorium in de herfst gemakkelijk op geluid (met het blote oor of met de bat-detector) op te sporen. De paarverblijven in spleten in en om gebouwen zijn echter moeilijk te vinden. Vaak liggen er in een stad of dorp veel territoria in één bepaalde wijk. Uit het buitenland zijn ook paarverblijven uit nest- en vleermuiskasten en boomholtes bekend. - Winterverblijfplaats
Gebouwen worden ook als winterverblijf gebruikt, waarbij vergelijkbare plaatsen als in de zomer benut worden. Systematisch zoeken naar winterslapende dieren is daardoor moeilijk. Overwinterende gewone dwergvleermuizen worden vooral bij toeval gevonden in spouwmuren, onder dakpannen, achter betimmering en daklijsten. Daarnaast zijn ze ook in spleten in de muur van kerktorens, en in spleten in grotten, groeves, betonnen bruggen en parkeergarages en dergelijke gevonden. Ze worden als solitaire overwinteraar, maar vaak ook in grote groepen waargenomen. Soms worden grote clusters (massawinterverblijven) gevormd, waarin tot enkele honderden dieren bijeen kunnen hangen. Er is geen duidelijke winterslaapperiode aan te geven. Het zijn, in de relatief milde Nederlandse winters, geen stabiele slapers. Bij mild weer zijn ze vaak wakker en gaan regelmatig op jacht. Ze kiezen temperatuurgevoelige winterslaapplaatsen. Bij vorst zoeken ze vaak verwarmde huizen op.
Voortplanting
In de paartijd (augustus-oktober) zijn de mannetjes territoriaal. Ze bezetten dan een territorium (1,2-10 ha) en vormen paargroepen met verschillende vrouwtjes; deze lokken ze met een speciale paarroep tijdens de vlucht.
Net als bij andere soorten vleermuizen slaan vrouwelijke baardvleermuizen het sperma op tot in het voorjaar, wanneer de daadwerkelijke bevruchting van de eicel plaatsvindt. De kraamkolonies worden vanaf begin mei door de vrouwtjes bezet. De geboortes van 1 of 2 jongen vinden meestal eind juni plaats. Na 3-4 weken zijn de jongen vliegvlug.
Leeftijd
De maximale waargenomen leeftijd is 16 jaar.
Natuurlijke vijanden
Uilen (vooral bosuil en kerkuil) en roofvogels pakken soms vleermuizen in de vlucht. In of bij de verblijfplaatsen worden vleermuizen soms gepredeerd door huiskatten en steenmarters.
Zicht
Gewone dwergvleermuizen zijn de talrijkste vleermuizen, ook in de bebouwde omgeving. Ze kunnen al snel na zonsondergang op jacht gaan. Het zijn kleine vleermuizen met een snelle, grillige vlucht met veel bochten en lussen.
Sporen
- Uitwerpselen
Keutels van vleermuizen zijn zeer moeilijk op naam te brengen. Keutels van gewone dwergvleermuizen zijn klein: diameter tot ruim 2 mm, lengte 5-10 mm.
Geluid
Jachtvlucht: in gesloten omgeving korte FM-qcf-pulsen, waarvan de piekfrequentie in het qcf-deel tussen 45 en 50 kHz ligt. In open terrein worden langere fm-QCF-pulsen gebruikt, waarbij de piekfrequentie in het QCF-deel tussen 42 en 45 kHz ligt.
Waarnemingen doorgeven
Wereld
Het areaal van de gewone dwergvleermuis omvat Europa en Azië, oostelijk tot in China, zuidelijk tot in Iran en (lokaal) in India. De dwergvleermuizen in Noordwest-Afrika betreffen mogelijk niet de gewone dwergvleermuis, maar een verwante soort, P. hanaki.
Europa
De gewone dwergvleermuis komt in Midden-, Zuid- en Oost-europa vrijwel overal voor. In het zuiden van Noorwegen, Zweden en Finland komt hij lokaal voor. De gewone dwergvleermuis ontbreekt op Kreta.
Nederland
In Nederland is de gewone dwergvleermuis de meest talrijke vleermuis en komt hij vrijwel overal voor. Alleen op Schiermonnikoog ontbreekt hij.
- Staat van Instandhouding 2018: onbekend
- Staat van Instandhouding 2013: gunstig
- Rode Lijst NL Zoogdieren 2020: thans niet bedreigd
- Rode Lijst NL Zoogdieren 2009: thans niet bedreigd
- Rode Lijst NL Zoogdieren 1994: thans niet bedreigd
- Omgevingswet: artikel 11.46, lid 1 (Europees beschermd)
- Habitatrichtlijn (1992): bijlage IV
- Conventie van Bern (1982): appendix II
- Nederlands Soortenregister
Klasse: Mammalia (Zoogdieren)
Orde: Chiroptera (Vleermuizen)
Familie: Vespertilionidae (Gladneuzen)
Geslacht: Pipistrellus
Soort: Pipistrellus pipistrellus
-
2024 Rapportages onderzoek (pdf)
VleerMUS gemeente Amersfoort 2023
-
2024 Rapportages onderzoek (pdf)
VleerMus Joost 2023
-
2024 Rapportages onderzoek (pdf)
VleerMus Cascade 2023
-
2024 Rapportages onderzoek (pdf)
VleerMUS Thuisvester 2023
-
2024 Rapportages onderzoek (pdf)
VleerMUS Servatius 2023
-
2024 Rapportages onderzoek (pdf)
VleerMus Woonkwartier 2023
-
2024 Rapportages onderzoek (pdf)
VleerMus Joost 2023
-
2024 Rapportages onderzoek (pdf)
VleerMus Cascade 2023
-
2024 Rapportages onderzoek (pdf)
VleerMUS Thuisvester 2023
-
2024 Rapportages onderzoek (pdf)
Vleermus Leystromen 2023
-
2024 Rapportages onderzoek (pdf)
Vleermus Woonkwartier 2023
-
2024 Rapportages onderzoek (pdf)
VleerMUS Servatius 2023
-
2023 Rapportages onderzoek (pdf)
Impregneren van muren en impact op vleermuisverblijfplaatsen
-
2023 Rapportages onderzoek (pdf)
Massawinterverblijfplaats Goor
-
2023 Rapportages onderzoek (pdf)
VleerMUS Leystromen 2022
-
2023 Rapportages onderzoek (pdf)
VleerMUS Casade 2022
-
2023 Rapportages onderzoek (pdf)
VleerMUS Talis 2022
-
2023 Rapportages onderzoek (pdf)
VleerMUS Woningbelang 2022
-
2023 Rapportages onderzoek (pdf)
VleerMUS Joost 2022
-
2023 Rapportages onderzoek (pdf)
VleerMUS Thuisvester 2022
-
2023 Rapportages onderzoek (pdf)
VleerMUS gemeente Helpt Elkander 2022
-
2023 Rapportages onderzoek (pdf)
VleerMUS gemeente Amersfoort 2022
-
2023 Rapportages onderzoek (pdf)
VleerMUS Woonkwartier2022
-
2023 Rapportages onderzoek (pdf)
VleerMUS gemeente Den Haag 2022
-
2023 Rapportages onderzoek (pdf)
VleerMUS gemeente Utrecht 2022
-
2022 Losse artikelen - Lutra (pdf)
Potential effects of PC-amber on the activity of common pipistrelles (Pipistrellus pipistrellus)
-
2022 Tijdschrift Lutra (pdf)
Lutra 65-2 2022
-
2022 Rapportages onderzoek (pdf)
VleerMUS, Gemeente Utrecht 2021
-
2022 Rapportages onderzoek (pdf)
VleerMUS Meetnet Urbane Soorten Thuisvester, 2021
-
2022 Rapportages onderzoek (pdf)
VleerMUS Woningbelang 2021 Rapportage 1e meting populatietrend gewone dwergvleermuis, ruige dwergvleermuis en laatvlieger
-
2022 Losse artikelen - Lutra (pdf)
The monitoring of hibernating bats in marl quarries in the period 1979–2020
-
2022 Losse artikelen - Lutra (pdf)
Lutra Special 65 (1)- Preface
-
2022 Losse artikelen - Lutra (pdf)
Hibernating bats in Flemish marlland: an overview of the period 1989-2020
-
2022 Losse artikelen - Lutra (pdf)
Hibernating bats along the Dutch coast
-
2022 Losse artikelen - Lutra (pdf)
Automated long-term registration of bat activity at Fort Steendorp (Flanders, Belgium)
-
2022 Losse artikelen - Lutra (pdf)
A method for actively surveying mass hibernation sites of the common pipistrelle (Pipistrellus pipistrellus) in the urban environment
-
2022 Losse artikelen - Lutra (pdf)
Een methode voor actief onderzoek naar massawinterverblijfplaatsen van de dwergvleermuis (Pipistrellus pipistrellus) in stedelijke omgeving
-
2022 Tijdschrift Lutra (pdf)
Lutra 65-1 2022
-
2021 Rapportages onderzoek (pdf)
VleerMUS Gemeente Den Haag 2020 Meetnet Urbane Soorten
-
2021 Telganger
Telganger / 2021-2 / november
-
2021 Telganger
Telganger / 2021-1 / juni
-
2020 Rapportages onderzoek (pdf)
Beoordeling activiteitenplan Stadsring 2 te Amersfoort
-
2020 Rapportages onderzoek (pdf)
Monitoren vleermuizen FSW Rapportage 2020
-
2020 Rapportages onderzoek (pdf)
VleerMUS gemeente Tilburg 2018 en 2019
-
2020 Rapportages onderzoek (pdf)
Populatiemonitoring vleermuizen Weezenlanden 2018
-
2020 Rapportages onderzoek (pdf)
VleerMUS gemeente Utrecht 2018, Meetnet Urbane soorten voor vleermuizen
-
2020 Rapportages onderzoek (pdf)
VleerMUS Gemeente Den Haag 2019 Meetnet Urbane Soorten
-
2020 Rapportages onderzoek (pdf)
VleerMUS, Gemeente Utrecht 2019. Meetnet Urbane soorten voor vleermuizen
-
2019 Rapportages onderzoek (pdf)
Mitigitatie paarverblijven gewone dwergvleermuis
-
2019 Rapportages onderzoek (pdf)
Monitoren vleermuizen FSW Rapportage 2019
-
2019 Rapportages onderzoek (pdf)
vleerMUS, Tilburg 2017
-
2019 Rapportages onderzoek (pdf)
Staat van instandhouding Gelderland, factsheets voor 24 soorten
-
2018 Rapportages onderzoek (pdf)
ECOLOGISCH WERKPROTOCOL REINIGINGSWERKZAAMHEDEN 2018 SMEDINGHUIS
-
2018 Rapportages onderzoek (pdf)
Relatieve kwaliteit terrein Nationaal Militair Museum als foerageergebied voor gewone dwergvleermuis
-
2018 Rapportages onderzoek (pdf)
Ecologisch Werkprotocol (EWP) Sloop en Nieuwbouw Debora Bakelaan, Heemskerk
-
2018 Rapportages onderzoek (pdf)
Relatieve kwaliteit Museumkwartier en Vlasakkers als foerageergebied voor gewone dwergvleermuis en andere vleermuizen.
-
2018 Rapportages onderzoek (pdf)
Relatieve kwaliteit terrein Nationaal Militair Museum als foerageergebied voor gewone dwergvleermuis
-
2018 Rapportages onderzoek (pdf)
Relatieve kwaliteit Museumkwartier en Vlasakkers als foerageergebied voor gewone dwergvleermuis en andere vleermuizen
-
2016 Rapportages onderzoek (pdf)
Dragende structuren voor vleermuizen, in het bijzonder de gewone dwergvleermuis, in gemeente Ede
-
2015 Rapportages onderzoek (pdf)
Ecologische begeleiding MOB Wanroij: Verslaglegging stavaza maart 2015
-
2014 Rapportages onderzoek (pdf)
Ecologische begeleiding MOB Wanroij: Verslaglegging veldbezoek augustus