Kleine dwergvleermuis

Leefwijze vleermuizen algemeen

Vleermuizen vormen een soortenrijke groep van actief vliegende zoogdieren, die in staat zijn hun voedsel te vangen in het nachtelijk luchtruim. Ze gebruiken hierbij echolocatie (sonar) om te navigeren en hun voedsel te lokaliseren. Alle in Nederland voorkomende soorten vleermuizen houden een winterslaap van oktober-november tot maart-mei. Tijdens de winterslaap worden de lichaamsfuncties (spijsvertering, hartslag) van de vleermuis tot een minimum teruggebracht en de lichaamstemperatuur sterk verlaagd, waardoor de vleermuis weinig energie verbruikt en kan overleven op de verbranding van lichaamsvet. In het voorjaar worden de jongen geboren en grootgebracht door groepen vrouwtjes in kraamkolonies. De mannetjes verblijven overdag alleen of in kleine groepjes in hun zomerverblijven. Rond zonsondergang verlaten vleermuizen hun verblijven om op insecten of andere geleedpotigen te gaan jagen. Vooral in de nazomer en herfst komen vleermuizen in groepen bij elkaar op bepaalde locaties om te zwermen. Aan dit intense, sociale gedrag, waarover nog steeds veel onduidelijkheid bestaat, worden vooral twee functies toegedicht. Ten eerste vindt paring plaats op en rond deze locaties, waarbij genetische uitwisseling plaatsvindt tussen dieren afkomstig van verschillende kolonies. Daarnaast lijkt het zwermen een functie te hebben bij de inspectie van en informatieoverdracht tussen adulte dieren, en mogelijk ook tussen adulte en jonge dieren, over geschikte winterverblijven. In het najaar, voorafgaand aan de winterslaap, vetten vleermuizen op, zodat zij voldoende vetvoorraad hebben om de winterslaapperiode door te komen. Vrouwelijke vleermuizen slaan het sperma op tot in het voorjaar, wanneer de daadwerkelijke bevruchting van de eicel plaatsvindt.

Habitat

Op basis van informatie uit het buitenland wordt de soort getypeerd als een soort van waterrijke gebieden, zoals rivierdalen en moerasgebieden, en vochtige, bosrijke gebieden, waar de soort jaagt langs bosranden en houtwallen.

Voedsel

Het voedsel van kleine dwergvleermuizen bestaat vooral uit kleine tweevleugeligen die in vochtige biotopen voorkomen, zoals dansmuggen en knutten. In kleinere hoeveelheden worden ook andere insecten gegeten, zoals vliesvleugeligen, nachtvlinders en kevers.

Jachtgedrag

Gemidddeld verlaten kleine dwergvleermuizen ruim een half uur na zonsondergang hun verblijfplaats om te gaan jagen. Zwangere vrouwtjes vliegen gemiddeld 10 minuten eerder uit. De kleine dwergvleermuis jaagt op prooien in het vrije luchtruim en gebruikt zijn staartmembraan en vleugels om prooien te vangen.

Verblijfplaatsen

• In Nederland
  Hoewel in Nederland zeldzaam zijn waarnemingen van kleine dwergvleermuizen wel uit vrijwel heel Nederland bekend. Verblijfplaatsen zijn echter nog maar twee maal vastgesteld. In 2011 werd achter een vensterluik in het zuidwesten van Noord-Brabant een solitair mannetje aangetroffen. In mei 2020 werd in Zuid-Holland de eerste kraamverblijfplaats aangetroffen en werden 422 uitvliegende dieren geteld. Hoewel kleine dwergvleermuizen niet veel worden waargenomen zijn uit vrijwel alle delen van Nederland detectorwaarnemingen bekend. Ook wijst een klein aantal waarnemingen van baltsende kleine dwergvleermuis op meer (paar-)verblijfplaatsen in Nederland. Vermoedelijk worden veel dieren nog steeds over het hoofd gezien en zijn er meer kraam- en paarverblijfplaatsen aanwezig.
• Zomerverblijfplaats
  Zomerverblijfplaatsen van kleine dwergvleermuizen worden in het buitenland meestal gevonden in spleetvormige ruimten in gebouwen, zoals de spouw, in daklagen of achter gevelbetimmering. Incidenteel worden ook zomerverblijfplaatsen in bomen en vleermuiskasten gevonden.
• Kraamverblijfplaats
  De kraamverblijfplaatsen zijn met een gemiddelde van 200 dieren groter dan die van de gewone dwergvleermuizen en kunnen een omvang van honderden tot meer dan duizend dieren bereiken.
• Paarverblijfplaats
  Paarverblijfplaatsen bevinden zich in gebouwen en bomen, maar ook wel in vleermuiskasten. Van juli tot half september gebruiken mannetjes deze paarverblijfplaatsen met een territorium dat ze tegen andere mannetjes verdedigen, en waar ze baltsen om vrouwtjes te lokken en een harem vormen.
• Winterverblijfplaats
  In de winter worden kleine dwergvleermuizen aangetroffen in spleetvormige ruimten in bovengrondse gebouwen en in bomen, vaak op weinig beschutte plekken.

Voortplanting

Al vanaf juni bezetten de mannetjes hun paarplaatsen. Ze zijn dan territoriaal en vormen paargroepen met enkele tot maximaal 10 vrouwtjes; deze lokken ze met een speciale paarroep tijdens de vlucht. De paring is in augustus en september. Andere geslachtsrijpe mannetjes worden uit het territorium verjaagd. 

Net als bij andere soorten vleermuizen slaan vrouwelijke kleine dwergvleermuizen het sperma op tot in het voorjaar, wanneer de daadwerkelijke bevruchting van de eicel plaatsvindt. De geboortes van vaak twee jongen vinden in juni plaats. 

Leeftijd

Tot nu toe is een maximale leeftijd van 7 jaar voor mannetjes en 8 jaar voor vrouwtjes vastgesteld. Maar waarschijnlijk kunnen kleine dwergvleermuizen wel ouder worden.

Natuurlijke vijanden

Uilen (vooral bosuil en kerkuil) en roofvogels (boomvalk, sperwer) pakken soms vleermuizen in de vlucht, vaak in de buurt van de verblijfplaats. In of bij de verblijfplaatsen worden vleermuizen soms gepredeerd door huiskatten en steenmarters. Vleermuizen in winterslaap kunnen ook ten prooi vallen aan bosmuizen.