NEM Meetprogramma Zoldertellingen Vleermuizen

Gewone grootoorvleermuis op kerkzolder (© Erik Korsten)
Gewone grootoorvleermuis op kerkzolder (© Erik Korsten)

Vleermuizen zijn zoogdieren die lastig te volgen zijn. Ze zijn ‘s nachts actief en daardoor slecht te zien. Hoewel met zogenaamde batdetectors vleermuizen aan de hand van hun echolocatiegeluiden zijn te herkennen, zijn veel soorten daarmee moeilijk te tellen. Een aantal soorten vleermuizen wordt daarom gevolgd door tellingen van dieren in hun zomerverblijven. Dit zijn zolders van grotere gebouwen zoals kerken, kloosters, kastelen en landhuizen. Met name de warmteminnende soorten vleermuizen zijn vaak op zolders aan te treffen.

Bij het NEM Meetprogramma Zoldertellingen Vleermuizen wordt aantal vleermuissoorten gevolgd door tellingen van dieren op zolders van grotere gebouwen zoals kerken, kloosters, kastelen en landhuizen. Bij een zoldertelling wordt door een kleine groep vrijwilligers op de (kerk-)zolder en vaak ook de (kerk-)toren in de zomerperiode gezocht naar aanwezige vleermuizen. Ook wordt er gezocht naar sporen, zoals uitwerpselen van vleermuizen en insectenresten.

Met deze methode zijn de aantallen van de grijze grootoorvleermuis en de ingekorven vleermuis te volgen en kunnen trends worden bepaald. Andere soorten die op zolders zijn aan te treffen (zoals laatvlieger, gewone grootoorvleermuis, baardvleermuizen of dwergvleermuizen), gebruiken ook andere verblijfplaatsen in de zomer en/of kruipen vaak te diep weg om goed geteld te kunnen worden (dwergvleermuizen, laatvlieger). Over het algemeen is onbekend welk aandeel van de populatie op zolders verblijft en welk aandeel elders verblijft. Daarom is het voor deze soorten onbekend of met de zoldertellingen alleen goede trends te bepalen zijn. Wel leveren de zoldertellingen voor deze soorten belangrijke verspreidingsgegevens op.

Wie voeren de tellingen uit?

Het meetprogramma zoldertellingen wordt gecoördineerd door de Zoogdiervereniging. De tellingen worden verricht door ervaren vrijwilligers van de Zoogdiervereniging, soms verenigt in provinciale zoogdierorganisaties zoals Vleermuiswerkgroep Gelderland, Zoogdierenwerkgroep Zuid-Holland, NOZOS, Vleermuiswerkgroep Noord-Holland, Vleermuiswerkgroep Noord-Brabant, Vleermuisstichting Noord-Brabant, Vleermuiswerkgroep Drenthe, Zoogdierwerkgroep Zeeland, Fryske Feriening foar Fjildbiology en het Natuurhistorisch Genootschap Limburg.

Omdat vanwege de veiligheid het in je eentje bezoeken van een zolder niet is toegestaan worden alle tellingen uitgevoerd in groepsverband. Per teleenheid (zolder) wordt er een telleider aangewezen. Deze persoon is verantwoordelijk voor het uitvoeren van de telling en alles wat daarbij komt kijken.

In iedere provincie is een provinciale coördinator werkzaam die de tellingen in zijn of haar provincie coördineert en zorgt dat alle gegevens bij de Zoogdiervereniging terechtkomen. Deze provinciale coördinator kan het een en ander uitleggen over de werkwijze en zo nodig met raad en daad terzijde staan. De namen en adressen zijn op te vragen bij de Zoogdiervereniging.

Grijze grootoorvleermuis
Grijze grootoorvleermuis (© Erik Korsten)

Informatie voor deelnemers

Welke kerken zijn beschikbaar?

Op http://zoldertelling.meetnetportaal.nl staat onder Kaart objecten in de menulbalk een kaart met beschikbare zolders (vooral kerkzolders en -torens). Deze pagina is te bekijken zonder in te loggen op het portal. Op deze kaart zijn alle objecten zichtbaar waarvan de Zoogdiervereniging weet dat er ooit een zoldertelling is uitgevoerd. De "actieve objecten" zijn aan een telleider gekoppeld en worden regelmatig geteld. Voor de "beschikbare objecten" zijn we op zoek naar telleiders en mede-tellers. 
NB: In de meeste provincies zijn er veel meer kerken, kloosters. kastelen etc. dan er in het kerkzolder-portal geregistreerd staan. Wanneer je op een niet geregistreerd object zou willen tellen kan de provinciaal coördinator of de Zoogdiervereniging die aan het portal toevoegen.

Portal
Handleiding portal (pdf)
Korte uitleg tellingen registreren (pdf)

Het betreden van een zolder of toren kan de aanwezige vleermuizen verstoren. Voor het uitvoeren van een zoldertelling dienen telleider en tellers in het bezit zijn van een ontheffing ten aanzien van artikel 3.5 lid 2 van de Wet Natuurbescherming (voorheen artikel 10 van de Flora- en faunawet). De Zoogdiervereniging verleent een machtiging aan de tellers om de ontheffing te kunnen gebruiken. In de machtiging staan bepalingen opgenomen waaraan de tellers zich dienen te houden om de verstoring zo gering mogelijk te houden.

In diverse  provincies hebben studenten stage- en afstudeeronderzoek naar vleermuizen en kerkzolders gedaan. De verslagen hiervan staan hieronder:
Onderzoeksverslag intensivering NEM-zoldertellingen Zuid-Holland 2015 (pdf)
Onderzoeksrapport Vleermuizen in Friese Kerken 2015 (pdf)
Eindverslag NEM Zoldertellingen provincie Utrecht 2014 (pdf)
Het lokale netwerk van een kolonie gewone grootoorvleermuizen in IJsselstein Utrecht (pdf)
Nachtvlinders in het dieet van de gewone grootoorvleermuis (pdf)
Onderzoeksverslag intensivering NEM-zoldertellingen Limburg 2013 (pdf)

Meedoen aan de tellingen?

Aanmelden voor het meetprogramma kan via het aanmeldformulier. Er wordt dan contact met u opgenomen. 

Landelijk coördinator: Erik Broer (erik.broer@zoogdiervereniging.nl)
Benodigde vaardigheden: Een goede conditie en geen hoogtevrees. Ervaring met het herkennen en vinden van vleermuizen en hun sporen (mest) in zomerverblijven. Dit kan door nieuwe deelnemers worden opgedaan in een instructie- / meeloop-bijeenkomst.
Tijdsinspanning: Per object (zolder) één bezoek overdag in de periode 15 juli en 15 oktober. Van deelnemers aan het meetprogramma verwachten wij dat ze meerdere jaren beschikbaar zijn.
Uitvoering: in een telgroep van minimaal 2 tot maximaal 4 personen.

Van deelnemers aan het meetprogramma verwachten wij dat ze meerdere jaren beschikbaar zijn. Geïnteresseerden worden door de Zoogdiervereniging in contact gebracht met de desbetreffende provinciaal coördinator en kunnen daar verdere afspraken mee maken. Voor een uitgebreide beschrijving van de methoden wordt verwezen naar bovenstaande handleiding.

Resultaten

De resultaten van de meetprogramma's worden in april en/of oktober weergegeven in de Telganger.

De door het CBS berekende trend van de grijze grootoorvleermuis op zolders is o.a. terug te vinden op het Compendium voor de Leefomgeving. De trendcijfers voor de grijze grootoorvleermuizen zijn te vinden in het bij de grafiek te downloaden Excel-bestand.

Telganger

Deelnemers aan de NEM meetprogramma's ontvangen twee keer per jaar (in april en in oktober) de Telganger per email. Wilt u zich aanmelden en in het vervolg ook de Telganger ontvangen of oude edities bekijken dan kan dat hier.