Rode Lijst Zoogdieren 2020

Uit de herziene Rode Lijst van de Nederlandse zoogdieren, die op 3 november 2020 is vastgesteld, blijkt dat met name boerenland zoogdieren achteruitgaan. Zeer alarmerend is dat er nu zelfs algemene soorten bedreigd raken. Zo zijn de aantallen van konijn en haas sinds 1950 met 60-70% geslonken. Beschermingsmaatregelen zijn nodig en er zijn ook voorbeelden dat deze maatregelen kunnen leiden tot een kentering van het tij. De otter is hét voorbeeld dat bescherming helpt. Maar positief nieuws is daarnaast te melden over een aantal zeezoogdieren en de wat grotere zoogdieren. De vooruitgang van deze soorten betekent dat de Rode Lijst in totaal korter is geworden: van 44% naar 32% van de beschouwde soorten.

Wat is een Rode Lijst?

De Rode Lijst is een publicatie van de rijksoverheid waarin gesignaleerd wordt hoe het gaat met planten en dieren: welke soorten zijn bedreigd (of zelfs verdwenen) en welke niet. De Zoogdiervereniging heeft het basisrapport voor de Rode Lijst Zoogdieren gemaakt. Rode Lijsten worden elke tien jaar door het Rijk geactualiseerd en vastgesteld. Voor het maken van de Rode Lijst wordt zowel gekeken naar de zeldzaamheid nu, als naar de trend in aantal en verspreiding sinds 1950.

Rode Lijst Zoogdieren 2020

De volgende soorten staan op de Rode Lijst Zoogdieren 2020, dat is 32% van de beschouwde soorten:

Soort

Rode Lijst status 2020

Afhankelijk van agrarisch gebied

Kleine hoefijzerneus

Verdwenen uit NL

 

Vale vleermuis

 

 

Tuimelaar

 

 

Eikelmuis

Ernstig bedreigd

A

Hamster

 

A

Hazelmuis

Bedreigd

A

Zwarte rat

 

 

Noordse woelmuis

Kwetsbaar

 

Hermelijn

 

A

Bunzing

 

A

Laatvlieger

 

A

Veldspitsmuis

 

A

Bechsteins vleermuis

Gevoelig

 

Bosvleermuis

 

 

Tweekleurige vleermuis

 

 

Wezel

 

A

Haas

 

A

Konijn

 

A

Ingekorven vleermuis

 

A

Boerenland zoogdieren verdwijnen

Wat opvalt aan de Rode Lijst is dat met name boerenland zoogdieren achteruitgaan. Maar liefst elf van de 16 soorten op de Rode Lijst zijn gebonden aan het agrarisch gebied. Veelzeggend is dat alle soorten die een zwaardere Rode Lijst status hebben gekregen dan op de vorige Rode Lijst 2006 (vastgesteld in 2009) soorten zijn van het boerenland: haas, hermelijn en bunzing. De meest bedreigde soorten eikelmuis, hamster en hazelmuis weten dankzij beschermingsmaatregelen nog net te overleven tussen de monotone akkers. Voor herstel van deze soorten zijn meer inspanningen nodig. Een transitie in het agrarisch gebied is noodzakelijk.

Achteruitgang van fauna van het agrarisch gebied sinds 1990 - zoogdieren, vogels, vlinders (NEM, Zoogdiervereniging, CBS)
Achteruitgang van fauna van het agrarisch gebied sinds 1990 - zoogdieren, vogels, vlinders (NEM, Zoogdiervereniging, CBS)

Algemene soorten raken bedreigd

Zeer alarmerend is dat er nu ‘algemene’ soorten bedreigd raken. Zo zijn konijn en haas sinds 1950 maar liefst 60-70% in aantal geslonken. Recenter gaat het ook met algemene soorten als egel en eekhoorn niet goed. Zo blijkt dat de egel en de eekhoorn in verspreiding met 50% respectievelijk 34% achteruit zijn gegaan in de laatste tien jaar.

Zullen onze kinderen deze soorten in de toekomst alleen nog kennen uit prentenboeken? De Rode Lijst Zoogdieren onderstreept daarmee de noodzaak om te streven naar een goede Basiskwaliteit Natuur: algemene soorten moeten algemeen blijven.

Zeehonden, bruinvis, otter en bever van de Rode Lijst af

Naast de grote zorgen over de zoogdieren in het agrarisch gebied, is er positief nieuws te melden over een aantal zeezoogdieren en de wat grotere zoogdieren. Het gaat zo goed met bruinvis, gewone en grijze zeehond dat deze soorten niet meer op de Rode Lijst staan. Ook de otter, bever en boommarter staan niet meer op de Rode Lijst, omdat deze soorten inmiddels gezonde populaties hebben. Heel bijzonder is de otter, aangezien de otter op de vorige Rode Lijst nog de status had van ‘Verdwenen uit Nederland’. Dankzij grootschalige verbetering van leefgebied, waterkwaliteit en een geslaagde herintroductie is de soort nu weer bijna duurzaam aanwezig in Nederland en een voorbeeld voor onze buurlanden omdat de terugkeer van de otter laat zien dat het mogelijk is om zelfs in een dichtbevolkt land een bloeiende otterpopulatie terug te krijgen. Bij de soorten van boerenland is maar één soort verbeterd: de ingekorven vleermuis. De vooruitgang van de grotere zoogdieren betekent dat de Rode Lijst in totaal korter is geworden: van 44% naar 32% van de beschouwde soorten.

Aantal soorten per Rode Lijst-categorie in 2006 en 2020
Figuur 1: Aantal soorten per Rode Lijst-categorie in 2006 en 2020

Totstandkoming Rode Lijst

Voor het opstellen van de Rode Lijst worden alle soorten beschouwd die zich regelmatig in het wild voortplanten (of na 1900 voortgeplant hebben). Nieuwe soorten die zich nog niet tien jaar voortplanten (bijvoorbeeld wolf, wilde kat) en exoten (bijvoorbeeld wasbeer, wasbeerhond) worden niet beschouwd. Van de beschouwde soorten wordt berekend welke soorten een Rode Lijst-status krijgen. Dit wordt bepaald door de zeldzaamheid van de soort en door de trend. Hiervoor gelden harde criteria die zijn vastgesteld door het ministerie van LNV. Zo krijgen alle soorten die zeer zeldzaam zijn (minder dan 250 voortplantende individuen) of die zijn verdwenen als regelmatige voortplanter een Rode Lijst status. De Rode Lijst-status loopt op van Gevoelig, Kwetsbaar, Bedreigd, Ernstig Bedreigd naar Verdwenen, naarmate de trend van aantallen of verspreiding ten opzichte van 1950 sterker afneemt. Soorten die (vrij) zeldzaam zijn komen op de Rode Lijst als ze meer dan 25% zijn afgenomen sinds 1950. Algemene soorten komen alleen op de Rode Lijst als ze meer dan 50% zijn afgenomen. Om de zeldzaamheid en trend te bepalen worden onder andere de gegevens gebruikt die door vrijwilligers worden verzameld in het kader van de meetprogramma’s die de Zoogdiervereniging coördineert.

Verbeteringen/verslechteringen overzicht

De derde en vierde kolom geven inzicht in de verslechtering en verbetering ten opzichte van de Rode Lijst Zoogdieren 2006:

Soort

RL status 2020

RL status 2006 (verslechtering)

RL status 2006 (verbetering)

Afh.v. agrarisch gebied

Kleine hoefijzerneus

Verdwenen uit NL

   

 

Vale vleermuis

     

 

Tuimelaar

     

 

Eikelmuis

Ernstig bedreigd

   

A

Hamster

     

A

Hazelmuis

Bedreigd

   

A

Zwarte rat

     

 

Noordse woelmuis

Kwetsbaar

   

 

Hermelijn

 

Gevoelig

 

A

Bunzing

 

Onvoldoende gegev.

 

A

Laatvlieger

     

A

Veldspitsmuis

 

Kwetsbaar*

 

A

Bechsteins vleermuis

Gevoelig

 

Niet beschouwd

 

Bosvleermuis

   

Niet beschouwd/Gevoelig*

 

Tweekleurige vleermuis

     

 

Wezel

     

A

Haas

 

Thans niet bedreigd

 

A

Konijn

     

A

Ingekorven vleermuis

   

Kwetsbaar

A

Otter

Thans niet bedreigd

 

Verdwenen uit NL

 

Boommarter

   

Kwetsbaar

 

Bruinvis

   

Kwetsbaar

 

Gewone zeehond

   

Kwetsbaar

 

Grijze grootoorvleermuis

   

Kwetsbaar

 

Grote bosmuis

   

Kwetsbaar*

 

Waterspitsmuis

   

Kwetsbaar

 

Bever

   

Gevoelig

 

Grijze zeehond

   

Thans niet bedreigd*

 

*Met de huidige data en methode is ook de vorige Rode Lijst 2006 nog een keer gegenereerd. Hierdoor zijn een aantal soorten van Rode Lijst status veranderd. Zie het basisrapport voor meer informatie.