Watervleermuis

Leefwijze vleermuizen algemeen

Vleermuizen vormen een soortenrijke groep van actief vliegende zoogdieren, die in staat zijn hun voedsel te vangen in het nachtelijk luchtruim. Ze gebruiken hierbij echolocatie (sonar) om te navigeren en hun voedsel te lokaliseren. Alle in Nederland voorkomende soorten vleermuizen houden een winterslaap van oktober-november tot maart-mei. Tijdens de winterslaap worden de lichaamsfuncties (spijsvertering, hartslag) van de vleermuis tot een minimum teruggebracht en de lichaamstemperatuur sterk verlaagd, waardoor de vleermuis weinig energie verbruikt en kan overleven op de verbranding van lichaamsvet. In het voorjaar worden de jongen geboren en grootgebracht door groepen vrouwtjes in kraamkolonies. De mannetjes verblijven overdag alleen of in kleine groepjes in hun zomerverblijven. Rond zonsondergang verlaten vleermuizen hun verblijven om op insecten of andere geleedpotigen te gaan jagen. Vooral in de nazomer en herfst komen vleermuizen in groepen bij elkaar op bepaalde locaties om te zwermen. Aan dit intense, sociale gedrag, waarover nog steeds veel onduidelijkheid bestaat, worden vooral twee functies toegedicht. Ten eerste vindt paring plaats op en rond deze locaties, waarbij genetische uitwisseling plaatsvindt tussen dieren afkomstig van verschillende kolonies. Daarnaast lijkt het zwermen een functie te hebben bij de inspectie van en informatieoverdracht tussen adulte dieren, en mogelijk ook tussen adulte en jonge dieren, over geschikte winterverblijven. In het najaar, voorafgaand aan de winterslaap, vetten vleermuizen op, zodat zij voldoende vetvoorraad hebben om de winterslaapperiode door te komen. Vrouwelijke vleermuizen slaan het sperma op tot in het voorjaar, wanneer de daadwerkelijke bevruchting van de eicel plaatsvindt.

Habitat

De watervleermuis is een boombewonende soort van half open tot gesloten, waterrijk en bosrijk landschap. Grotere dichtheden worden vooral daar gevonden waar zowel beschut water als ouder bos of oudere bomen aanwezig zijn. Ze jagen boven beschutte wateren, of aan de beschutte kant van vijvers in landgoederen en parken, kasteel- en visvijvers, smalle vaarten, langzaam stromende rivieren en beken 

Voedsel

Dansmuggen vormen het meest gegeten voedsel. Daarnaast eten watervleermuizen andere tweevleugeligen, schietmotten en nachtvlinders.

Jachtgedrag

De watervleermuis jaagt 8-30 cm boven het wateroppervlak van beschutte waterpartijen. 

Bij windstil weer wordt de beschutting minder belangrijk. Ze jagen op insecten die op het wateroppervlak leven (of daar terecht zijn gekomen) of die vlak daarboven vliegen. Met hun grote voeten ‘harken’ ze insecten van het wateroppervlak af. Ook gebruiken ze hun vleugels en staartvlieghuid voor het vangen van prooien.

Watervleermuizen kunnen ook boven land jagen, relatief laag boven bospaden of beschutte open plekken in het bos, of hoger tussen de boomkronen. De afstand tussen verblijfplaats en jachtgebieden varieert van enkele tot meer dan 10 kilometer.

Verblijfplaatsen

De watervleermuis is een standvleermuis of middellange-afstandstrekker. Afstanden tussen zomer en wintergebieden bedragen meestal 10-100. De maximale afstanden uit terugmeldingen van geringde dieren zijn 257 km voor vrouwtjes en 304 km voor mannetjes.

• Kraamverblijfplaats
  De (kraam)groepen in de zomer zijn vooral bekend van spleten en gaten in holle bomen, maar worden soms ook op kerkzolders, in vleermuiskasten, bunkers, oude forten en ponder bruggen gevonden. Kraamkolonies bewonen een netwerk van bomen waarbinnen individuen en groepen veel verhuizen. Al nadat de jongen enkele dagen oud zijn worden deze door de vrouwtjes meegenomen naar andere verblijfplaatsen. Kolonies variëren van enkele tientallen tot meer dan honderd dieren. Leefgebieden van naburige groepen kunnen gedeeltelijk overlappen zonder dat er noemenswaardige uitwisseling tussen die groepen plaatsvindt.
• Zomerverblijfplaats
  Mannetjes verblijven in de zomer vooral in boomholtes en daarnaast op dezelfde plaatsen als de kraamkolonies.
• Winterverblijfplaats
  Als winterverblijf gebruiken watervleermuizen voornamelijk ondergrondse objecten, zoals grotten, mergelgroeven, oude steenfabrieken, bunkers, forten, vestingwerken, ijskelders en (kasteel)kelders. Daarnaast worden ook overwinterende dieren gevonden in overkluizingen en oude rioolsystemen, kerktorens en in boomholten. De winterslaapstrategie is die van de stabiele slaper, van september/oktober tot maart/april, maar soms worden de dieren voor een korte periode wakker.

Voortplanting

De paring vindt tijdens het najaarszwermen en in de winterverblijven plaats. In de herfst (vanaf half augustus) en in het voorjaar (half maart) worden winterverblijven gebruikt als zwermlocatie. Tijdens deze fasen kunnen grote zwermen jonge mannetjes, maar ook gemengde groepen van vrouwtjes en adulte mannetjes bij de ingangen en in de verblijven worden waargenomen.

In de loop van juni vinden de geboortes plaats van één jong per vrouwtje. De jongen kunnen na drie weken vliegen en gaan vanaf vier weken zelfstandig op jacht. Zes weken na de geboorte wordt het kraamverblijf verlaten.

Leeftijd

De maximale waargenomen leeftijd is 30 jaar. De gemiddelde levensverwachting is met 4,5 jaar een stuk lager.

Natuurlijke vijanden

Uilen (vooral bosuil en kerkuil) en roofvogels (boomvalk, sperwer) pakken soms vleermuizen in de vlucht, vaak in de buurt van de verblijfplaats. In of bij de verblijfplaatsen worden vleermuizen soms gepredeerd door huiskatten en steenmarters. Vleermuizen in winterslaap kunnen ook ten prooi vallen aan bosmuizen.