Zoogdier digitaal / jaargang 30 / nr.3 / herfst 2019

Achtergrondinformatie bij de artikelen van Zoogdier 30-3.

Complete nummers komen per kalenderjaar een jaar na uitgifte beschikbaar. Word lid en ontvang automatisch de meest recente nummers van het populair wetenschappelijk tijdschrift Zoogdier thuis gestuurd. Kijk hier hoe u lid kunt worden.

Bij de konijnen af?

SOORTBESCHRIJVING

Konijn

LITERATUUR

Lautenbach P. (2001). Het eilandkonijn. Assen: Koninklijke van Gorcum.
As B. van (2011). Konijnen voor biodiversiteit: onderzoek naar de mogelijkheden van een konijnenbijplaatsing op Schiermonnikoog. Velp: Hogeschool Van Hall Larenstein (VHL). PDF
Werkgroep bijplaatsen konijn op Vlieland (2018). Bijplaatsen konijnen op Vlieland. Plan van Aanpak, versie 21-3-2018.
Zoogdiervereniging (2018). Het Konijn (Oryctolagus cuniculus). Website geraadpleegd op 18 maart 2018.
Houter J. (2008). Boschwachterij Vlieland 1908 – 2008. Harlingen: Flevodruk Harlingen.
Frankham R., Ballou J.D. & Briscoe D.A. (2002). Introduction to conservation genetics. Cambridge: Cambridge University Press.
Nijman V. (1996). Genetisch onderzoek aan de zandhagedis Lacerta agilis: resultaten en implicaties voor beheer. Verslagen en Technische Gegevens 66: 1-23. Instituut voor Systematiek en Populatiebiologie, Universiteit van Amsterdam. PDF
LICG (2014). Myxomatose bij konijnen. Barneveld: LICG PDF
LICG (2017). VHD (RHD) bij het konijn. Barneveld: LICG PDF
Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (‘MLNV’)(2018a). Habitattype ‘Grijze Duinen’. Website geraadpleegd op 20 februari 2018.
Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (‘MLNV’)(2018b). Duinen Vlieland: Doelstelling. Website geraadpleegd op 20 februari 2018.
Bijkerk W., Adema E.B. & Bakker R. (2014). Vegetatie en plantensoortenkartering Vlieland 2013. A&W-rapport 2005. Feanwâlden: Altenburg & Wymenga ecologisch onderzoek.
Everts F.H., De Vries N.P.J., Tolman M.J., Jongman M., Pranger D.P., Lammerts E.J., Grootjans A.P. & Kooijman A.M. (2013). Vegetatietrends van N-depositie gevoelige duinhabitats op de Waddeneilanden. Groningen: EGG-Consult. PDF
Meijer J. (2017). Evaluatie duinbegrazing Vlieland (incl. bijlagerapport “Informatie over de begrazingsgebieden op Vlieland” (interne notitie)). Leeuwarden: Provincie Fryslân.
Meijer J., Vriens G. & Lammerts E.J. (2016). Natura 2000 beheerplan Vlieland (3). Den Haag: Ministerie van Economische Zaken, Directie Natuur & Biodiversiteit. PDF
Dekker J.J.A. & Drees M. (2013). Haalbaarheidsstudie bijplaatsen konijnen op Schiermonnikoog ten behoeve van herstel van de populatie. Rapport 2013-01. Arnhem: Jasja Dekker Dierecologie & Bureau Drees.
o+bn (ontwikkeling+beheer natuurkwaliteit)(s.d.)^a. Chopperen. Website geraadpleegd op 21 juni 2018.
o+bn (ontwikkeling+beheer natuurkwaliteit)(s.d.)^b. Plaggen. Website geraadpleegd op 21 juni 2018.
Vlinderstichting (2015). Alternatieven voor plaggen. Website geraadpleegd op 21 juni 2018.
Forys E. & Humphrey S.R. (1997). Comparison of 2 Methods to Estimate Density of an Endangered Lagomorph. The Journal of Wildlife Management. 61: 86-92.
Immink H.J. (1982). Bepaling van het activiteitgebied van het wilde konijn, Oryctolagus cuniculus (L.), in het Noord-Hollands Duinreservaat door middel van telemetrie (radiotracking). Intern rapport. Haarlem: PWN.
Meyers K. & Poole W.E. (1963). A study of the biology of the wild rabbit, oryctolagus cuniculus (L.), in confined populations. Journal of Ecology 51: 435-451
Southern H.N. (1948). Sexual and agressive behaviour in the wild rabbit. Behaviour 1: 173-194
Wallage-Drees J.M. (1988). Population dynamics of rabbits in the coastal dunes. Thesis. Leiden: Rijksuniversiteit Leiden.
Bakker R. & Bijkerk W. (2017). Actualisatie habitattypenkaart Vlieland. A&W-rapport 2420. Feanwâlden: Altenburg & Wymenga ecologisch onderzoek.
Compendium voor de Leefomgeving (2015). Ecosystemen – Konijnen – Indicatoren. Website geraadpleegd op 16 maart 2018. Referentie: CBS, PBL, RIVM, WUR (2015). Konijnen en vergrassing en verstruiking duinen, 1984-2014 (indicator 1129, versie 12, 14 april 2015). www.clo.nl Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), Den Haag; PBL . Planbureau voor de Leefomgeving, Den Haag; RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Bilthoven; en Wageningen University and Research, Wageningen.
Ruijter E. de & Lammerts E.J. (2011). De LIFE-projecten in de duinen van Vlieland werken. Duin 2: 22-25. PDF
Drees J.M. (2011). Bijplaatsing konijnen Zwanenwater. Interview. In: Van As, B. (Red.): Konijnen voor biodiversiteit: onderzoek naar de mogelijkheden van een konijnenbijplaatsing op Schiermonnikoog. P. 33. Velp: Hogeschool Van Hall Larenstein (VHL).
Dijkstra V. & Van der Meij T. (2017). Meetnet Dagactieve Zoogdieren Konijnentellingen. Telganger Oktober 2017: NEM. Pp.28-30. Nijmegen: Zoogdiervereniging. PDF
Wingerden W. van, Nijssen M., Slim P., & Burgers J. (2001). Evaluatie van 7 jaar runderbegrazing in duinvalleien op Vlieland. Wageningen: Alterra. PDF
Omrop Fryslân (2018). Konijnen door virus in de knel op de Waddeneilanden. Website geraadpleegd op 16 december 2018.
Ameland Nieuws (2019). Myxomatose treft wilde konijnenpopulatie. Website geraadpleegd op 20 juni 2019.

CONTACT

Ilse Cameron

Waar bouwt een bever zijn dam?

SOORTBESCHRIJVING

Bever

MEER WETEN

Het oorspronkelijke artikel heeft volgende referentie:

Swinnen K.R.R., Rutten A., Nyssen J. & Leirs H. Environmental factors influencing beaver dam locations. The Journal of Wildlife Management 83(2): 356-364. PDF

LITERATUUR

Swinnen K.R.R., Strubbe D., Matthysen E. & Leirs H. (2017). Reintroduced Eurasian beavers (Castor fiber): colonization and range expansion across human-dominated landscapes. Biodiversity and Conservation, 26(8), 1863-1876. PDF
Hartman G. & Tornlov S. (2006). Influence of watercourse depth and width on dam-building behaviour by Eurasian beaver (Castor fiber). Journal of Zoology 268: 127–131. PDF
Law A., Gaywood M.J., Jones K.C., Ramsay P. & Willby N.J. (2017). Using ecosystem engineers as tools in habitat restoration and rewilding: beaver and wetlands. Science of the Total Environment, 605, 1021–1030. PDF

CONTACT

Kristijn Swinnen

Zoogdieren in het rood

MEER WETEN

Huidige Nederlandse Rode Lijst van bedreigde en kwetsbare zoogdieren (Wikipedia)
Basisrapport Rode Lijst Zoogdieren

CONTACT

Jasja Dekker

Ellen van Norren

Kijk daar ! De bruinvis.

SOORTBESCHRIJVING

Bruinvis

MEER WETEN

Studio Bruinvis
artikel in het International Whaling Commission (IWC) handbook over Studio Bruinvis als case study
reportage over Studio Bruinvis van het radioprogramma Vroege vogels
Plan je bezoek aan Studio Bruinvis

ORGANISATIE

Stichting Rugvin

Robotmaaiers en het gevaar voor egels

SOORTBESCHRIJVING

Egel

MEER WETEN

beelden van slachtoffers gepubliceerd door de Nederlandse dierenrechtenorganisatie Peta
vul de enquête "Egels en robotmaaiers" online in of via Google forms
egelbeveiliging voor robotmaaier
maairobotten test

LITERATUUR

Robotgrasmaaier gevaarlijk voor egels – dieren verminkt door automatisch tuinieren. Website geraadpleegd 30 augustus 2019.
Van Der Veken T., Vercayie D., Swinnen K. & Van Den Berge K. (2019). Losse waarnemingen als monitoring? Zoogdier 30(2):15-17. PDF
Website waarnemingen.be (België)
Website waarnemingen.nl (Nederland)
Online enquête "Robotmaaiers"
Anoniem (2016). Dauerbrenner Mähroboter und Fadenmäher. Igel-Bulletin 50 - p.8-9.

ORGANISATIES

CONTACT

Diemer Vercayie

Het historisch voorkomen van de wolf in Nederland.

SOORTBESCHRIJVING

Wolf

MEER WETEN

Divers historisch bewijsmateriaal

De wolf neemt een vrij uitzonderlijke positie binnen de Nederlandse fauna in, omdat het één van de weinige dieren is die al tijdens de IJstijden in deze streken aanwezig was. Fossiele overblijfselen van prehistorische wolven zijn relatief algemeen en worden op verschillende plekken teruggevonden. Koolstofdatering van één van de oudste fossielen wijst erop dat wolven al 48.000 jaar geleden in Nederland voorkwamen. Botmateriaal uit latere perioden bevestigt het continue voorkomen van de soort, maar is te beperkt om echt conclusies te kunnen trekken. Een belangrijk probleem bij archeologische vondsten is dat het vaak zeer moeilijk is resten wolven en grote honden van elkaar te onderscheiden.

De oudste schriftelijke vermelding die wolven met zekerheid aan een lokaliteit uit het huidige Nederland koppelt is een oorkonde uit 1333. Hierin verleent de bisschop van Utrecht toestemming verleent om op drie erven land netten te spannen om wolven te vangen. Dit land zou te Colmschate (Deventer) liggen. De meeste verwijzingen naar wolven in geschreven bronnen komen evenwel uit rekeningen die voor het huidige Nederland vanaf de veertiende eeuw vrij talrijk bewaard zijn gebleven: in 1380 en 1382 betaalde het stadsbestuur van Deventer bijvoorbeeld een vergoeding, omdat een stier door wolven was doodgebeten en in 1384 werd een wolvenjacht georganiseerd.

Latere rekeningen leveren nog veel meer vermeldingen van wolven op. Vanaf de late zestiende eeuw werden op grote schaal premies voor dode wolven uitgekeerd. Andere mogelijke bronnen zijn verordeningen, toponiemen (met name verwijzingen naar wolfsgrachten of wolfskuilen), parochieregisters/burgerlijke stand (voor menselijke slachtoffers van wolven) en kranten. Afbeeldingen kunnen ook een goede bron zijn, zolang men rekening houdt met het feit dat specifieke diersoorten vooral om hun symbolische betekenis werden getekend of geschilderd. Het afbeelden van een dier is niet noodzakelijk bewijs voor het voorkomen van de soort.

WEBSITES

ARCHIEFBRONNEN

Arnhem, Gelders Archief: 2000 Oud Archief Arnhem, inv. nr. 77.
Utrecht, Utrechts Archief: 17 Collectie Rijsenburg, inv. nr. 95.

UITGEGEVEN BRONNEN

Bavel H. van et al. (eds.), De kroniek van het St. Geertruiklooster te ‘s Hertogenbosch. Die chronijcke der Stadt ende Meijerije van ‘s-Hertogenbosch. Een tekstuitgave (‘s Hertogenbosch, 2001). PDF
Doorninc Jan Izaak van, Hullu Johannes de en Acquoy Johannes Gerhardus Rijk (eds.), De cameraars-rekeningen van Deventer (Deventer: Gemeentearchief, 1883-1914) 9 vol.
Groot Harry de, De stadsrekeningen van Venlo (Venlo: Eigen beheer, 2006-2008) 2 vol.
Heenvliet Cornelis Jacobsz. van, Jacht-Bedryff, ed. A.E.H. Swaen (Leiden:Brill, 1948).
Heisterbach Caesarius van, Dialogus Miraculorum, ed. Josephus Strange (Keulen, Bonn, Brussel: 1851) 2 vol. PDF
Jappe Alberts W. (ed.), De stadsrekeningen van Arnhem, 1353-1420 (Groningen: Wolters-Noordhoff, 1967-1971) 3 vol.
Lith-Droogleever Fortuijn A.M. van, J.G.M. Sanders & G.A.M. Van Synghel (eds.), Kroniek van Peter van Os. Geschiedenis van ’s Hertogenbosch en Brabant van Adam tot 1523 (Den Haag: Instituut voor Nederlandse Geschiedenis, 1997).
Mengels Winandus, Chronijk van het dorp Opcanne bij Maastricht 1740-1777, ed. De Stuers Victor Publications de la Société Historique et Archéologique dans le duché de Limbourg 24 (1887) 167-297.
Picardt Johan, Korte beschryvinge van eenige vergetene en verborgene antiquiteten der provintien en landen gelegen tusschen de Noord-zee, de Yssel, Emse en Lippe. Waer by gevoeght zijn Annales Drenthiae (Amsterdam, 1660) 197. PDF

LITERATUUR

Anoniem (1860). Wolven in Nederland De Navorscher 10 75-76, 135-136, 200, 232. PDF
Anoniem (1840). Wolvenjagt in de provincie Utrecht Tijdschrift voor geschiedenis, oudheden en statistiek van Utrecht 6 - 57-65. PDF
Bosscha Erdbrink D.P. (1984). Carnivora uit het Pleistoceen in Nederland. Cranium 1:2 - 66-98. PDF
van den Brand M. P.J. (2001). Jacht op wolven in het Land van Cuijk tussen 1721 en 1757. Merlet 37:1 - 12-20.
Cremers Jos. (1928). Beredeneerde voorloopige lijst der in Limburg in ‘t wild voorkomende zoogdieren Canis lupus L. de wolf. Natuurhistorisch Maandblad 17:11 - 156-159.
Douma Harm (1997). De laatste grote wolvenjacht in het Overambt van het Land van Cuijk in 1815. Merlet 33:3 80-87.
Flaton G. Th. (1989). Limburgs laatste wolf 1845 of toch 1869? Natuurhistorisch Maandblad 78:10 167-168.
Geerlings Frans G.J. & Schrijnemakers Arthur (1999). Wolvenplaag in het Maas-en Swalmdal in de Franse tijd (1794-1814). Jaarboek Maas-en Swalmdal - 108-145.
Govaerts Sander (2019). Mosasaurs. Interactions Between Armies and Ecosystems in the Meuse Region, 1250-1850. Proefschrift Universiteit van Amsterdam. PDF
Gravendeel Barbara et al. (2013). The first wolf found in the Netherlands in 150 years was the victim of a wildlife crime. Lutra 56 - 93-109.
De Groof Bart (1994). De wolf (Canis Lupus). Angst en vervolging in de Nederlanden. De Brabantse Folklore en Geschiedenis 282 - 125-146.
Helsen J. (1961). De woorden wolf en hond in plaatsnamen. Leuven: Instituut voor Naamkunde; Brussel: N.V. Standaard-Boekhandel.
Kerkhoff N.C. (1992). Hond of wolf ? Cranium 9:2 - 89-104.
Knippenberg W. (1955). Wolfswinkel, Hondseind, Hoenderberg, Kattenhool. Brabants Heem 7 - 8-85.
Luyts Gie (2002). Met vryaerts en resoelen. Het verdwijnen van de wolf in Vlaanderen. Mechelen: Natuurpunt.
Moriceau Jean-Marc (2007). Histoire du méchant loup 3000 attaques sur l’homme en France XVe- XXe siècle. Paris: Fayard.
Moriceau Jean-Marc (2011). L’homme contre le loup. Une guerre de deux mille ans. Paris: Fayard.
Oltmans A. (1923). De strijd tegen de wolven op de Veluwe. Bijdragen en Mededelingen Gelre 26 - 91-98.
Pastoureau Michel (2018). Le Loup. Une histoire culturelle. Paris: Editions du Seuil.
Rijk Jan H. (1985). Wolven in Nederland: een samenvatting van de historische gegevens. Huid en Haar 4:4 - 73-84.
de Rijk Jan (1987). Wolven (canis lupus) op de Veluwe van 1596 tot 1630. Huid en Haar 6:3 - 71-75.
van de Ruit Moniek (2008). “Een afgrijselicke ende abominabele saecke”: toverijprocessen in Utrecht en Amersfoort 1590-1595. Ma thesis Universiteit Utrecht. WORD
De Schepper Karen (2010). De geschiedenis van de wolvenjacht in de Zuidelijke Nederlanden (16e-18e eeuw). (MA thesis Universiteit van Gent.
Schrijnemakers Arthur (1986). De verklaring van Wolf-toponiemen aan de hand van plaatsstraat- en veldnamen uit Nederlands-Limburg. Naamkunde 18 - 77-102.
Thissen Bert (2003). Dagelijks leven in laatmiddeleeuws Nijmegen – de ambtelijke bezigheden en het huishouden van waldgraaf Henrick van Boutershem († 1414).In: Het hertogdom Gelre. Geschiedenis, kunst en cultuur tussen Maas, Rijn en IJssel, eds. Stinner J. en Tekath K-H. Utrecht: Matrijs - 246-263.
Verschure Han (2004). Overleven buiten de Hollandse Tuin. Raamsdonk, Waspik, ’s Gravenmoer, Capelle, Sprang en Besoijen tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Tilburg: Eigen beheer.
van Wijngaarden-Bakker L.H. (1992). Archeologische argumenten bij de herintroductie van zoogdieren in Nederland. Huid en Haar 11:2/3 - 50-55.
Ziolkowski Jan (1992). A Fairy Tale From Before Fairy Tales: Egbert of Liège’s “De puella a lupellis seruata” and the Medieval Background of “Little Red Riding Hood. Speculum 67:3 - 549-575.

CONTACT

Sander Govaerts

Wild zwijn eist meer leefruimte op.

SOORTBESCHRIJVING

Wild zwijn

MEER WETEN

De volledige scriptie waarop het artikel gebaseerd is, is te vinden via de Open Universiteit
Kansenkaart voor wilde zwijnen van de Zoogdiervereniging, ARK Natuurontwikkeling en Alterra Wageningen, gepresenteerd in 2010 in het kader van ‘Het jaar van het wild zwijn’. De kansenkaart is opgesteld door Jasja Dekker, Stefan Vreugdenhil, Geert Groot Bruinderink en Leo Linnartz. Aansluitend de kaart van het Nationaal Natuur Netwerk in Zuidoost Nederland.

Kansenkaart van het wild zwijn in Nederland (situatie 2010)

Kaart van het Nationaal Natuur Netwerk in Zuid-Oost Nederland

LITERATUUR

Jansman H.A.H. e.a. (2013). Genetica van wilde zwijnen in Limburg en Noord-Brabant. Verspreiding, herkomst en verwantschap. Wageningen: Alterra Wageningen UR, Alterra-rapport 2404. PDF
Ministerie van Economische Zaken (2014). Rijksnatuurvisie 2014 Natuurlijk verder. Den Haag. PDF
Sands P., Peel J., Fabra A. en Mackenzie R. (2012). Principles of International Environmental Law. Cambridge, Cambridge University Press.
Birnie P., Boyle A.E. & Redgwell C. (2009). International Law & Environment. New York: Oxford University Press Inc..
De Groot G.A. e.a. (2016). Herkomst en migratie van Nederlandse edelherten en wilde zwijnen. Een basiskaart van de genetische patronen in Nederland en omgeving. Wageningen: Alterra Wageningen UR, Alterra-rapport 2724. PDF

CONTACT

Dries Elskamp

De bever. Door de ogen van...

SOORTBESCHRIJVING

Bever

MEER WETEN

Brochure 'Bevers in uw buurt' (Zoogdiervereniging)
Castor fiber - bever blog van Willy de Koning

CONTACT

Willy de Koning

Korte berichten

Versleping van besmette vos naar Terschelling.
Succesvolle eerste vleermuistelling. Bekijk de resultaten.
Annelies Jacobs nieuw aanspreekpunt rond zoogdieren
Wolf fencing team Belgium aan de slag. Wil je ook aan de slag voor samenleven met wolven? Neem een kijkje op wolffencing.be of wolf-fencing.nl.
Redacteur Zoogdier voor Vlaanderen gezocht. Stel jouw kandidatuur.

Waarnemingen

Spektakel met vos en boommarter - bekijk het filmpje.
Eerste boommarter in Rotterdam - bekijk het gevonden dier.
Zoogdieren op de Markerwadden - maak kennis met het eiland (Wikipedia).
Veldmuizen over het randje - lees meer en bekijk enkele beelden: filmpje 1 - filmpje 2.
Acht wolven - lees meer.
Aangereden das in de Noordkop - bekijk het gevonden dier.
Kleine hoefijzerneus - lees meer.
Huisspitskaravaan - bekijk de waarneming en filmpjes van andere waarnemingen: filmpje 1 - filmpje 2 - filmpje 3.