Rosse vleermuis

Leefwijze vleermuizen algemeen

Vleermuizen vormen een soortenrijke groep van actief vliegende zoogdieren, die in staat zijn hun voedsel te vangen in het nachtelijk luchtruim. Ze gebruiken hierbij echolocatie (sonar) om te navigeren en hun voedsel te lokaliseren. Alle in Nederland voorkomende soorten vleermuizen houden een winterslaap van oktober-november tot maart-mei. Tijdens de winterslaap worden de lichaamsfuncties (spijsvertering, hartslag) van de vleermuis tot een minimum teruggebracht en de lichaamstemperatuur sterk verlaagd, waardoor de vleermuis weinig energie verbruikt en kan overleven op de verbranding van lichaamsvet. In het voorjaar worden de jongen geboren en grootgebracht door groepen vrouwtjes in kraamkolonies. De mannetjes verblijven overdag alleen of in kleine groepjes in hun zomerverblijven. Rond zonsondergang verlaten vleermuizen hun verblijven om op insecten of andere geleedpotigen te gaan jagen. Vooral in de nazomer en herfst komen vleermuizen in groepen bij elkaar op bepaalde locaties om te zwermen. Aan dit intense, sociale gedrag, waarover nog steeds veel onduidelijkheid bestaat, worden vooral twee functies toegedicht. Ten eerste vindt paring plaats op en rond deze locaties, waarbij genetische uitwisseling plaatsvindt tussen dieren afkomstig van verschillende kolonies. Daarnaast lijkt het zwermen een functie te hebben bij de inspectie van en informatieoverdracht tussen adulte dieren, en mogelijk ook tussen adulte en jonge dieren, over geschikte winterverblijven. In het najaar, voorafgaand aan de winterslaap, vetten vleermuizen op, zodat zij voldoende vetvoorraad hebben om de winterslaapperiode door te komen. Vrouwelijke vleermuizen slaan het sperma op tot in het voorjaar, wanneer de daadwerkelijke bevruchting van de eicel plaatsvindt.

Habitat

Rosse vleermuizen jagen vooral boven open wateren, zoals meren en rivieren, en boven moerassen en graslanden. Ook langs bosranden, boven de bebouwde omgeving en bij straatverlichting wordt gejaagd. Voor hun verblijfplaatsen, die op grote afstand (tot >20 km) van de jachtgebieden kunnen liggen, zijn zij afhankelijk van oude loofbomen, zoals die te vinden zijn in bossen, op landgoederen en in lanen.

Voedsel

Het voedselspectrum van rosse vleermuizen is breed. Ze jagen op wat beschikbaar is, waardoor er een grote variatie is tussen locaties en perioden van het jaar. (Grote) kevers en nachtvlinders worden onder meer veel gegeten, maar ook wel kleinere, in zwermen vliegende insecten, zoals dansmuggen.

Jachtgedrag

Rosse vleermuizen verlaten al vrij vroeg, 6-25 na zonsondergang, hun verblijplaats om te gaan jagen. Om die reden wordt de soort ook wel ‘vroegvlieger’ genoemd. De vlucht van de rosse vleermuis doet enigszins denken aan die van de gierzwaluw: hoog en snel. De vleugels zijn dan ook lang en smal. De afstand tussen dagrustplaats en jachtgebied wordt in de regel in een snelle, rechte vlucht afgelegd, op een hoogte van 100 m of meer. Het jagen gebeurt veelal op een hoogte van ca. 13 m, maar rosse vleermuizen jagen geregeld ook veel hoger, tot honderden meters hoogte. In open terrein wordt vaak met snelle duikvluchten op insecten gejaagd. Jachtperioden liggen vooral in de avond- en ochtendschemering, en duren ongeveer een uur. Tussentijds keren de dieren terug naar hun verblijfplaatsen.

Verblijfplaatsen

De rosse vleermuis is in West-Europa een uitgesproken boombewonende soort. Zowel solitaire mannetjes, groepen vrouwtjes met jongen, als dieren in winterslaap gebruiken boomholten als onderkomen. Vaak huizen ze in verlaten spechtenholen in oude, dikke loofbomen. Deze liggen op 5-22 m hoogte. Ook vleermuiskasten worden gebruikt door rose vleermuizen, en een enkele keer gebouwen of brugpijlers. De groepsgroottes variëren van 10 tot 125 dieren.

Voortplanting

In de eerste helft van juni worden een of twee jongen geboren. In de loop van juli zijn de jongen zelfstandig. Dan begint ook de paartijd, waarin mannetjes een territorium afbakenen. Paringen vinden vooral plaats in augustus en september. Mannetjes vormen paargroepjes met gemideld 4-5 (maximaal 20) vrouwtjes die ze in een paarverblijf in een boomholte lokken middels een speciale werfroep. Mannetjes zijn in deze periode ook aggressief naar andere mannetjes en dulden alleen vrouwtjes in hun paarverblijf.

Migratie

In Midden-Europa staat de rosse vleermuis bekend als een trekkende soort. Afstanden tussen zomer- en wintergebieden kunnen oplopen tot honderden (maximaal 1600) km. Afstanden waarover rosse vleermuizen migreren kunnen sterk variëren, maar uit onderzoek is gebleken dat dieren trouw zijn aan hun individuele migratieafstand. Vrouwtjes trekken vaker en over grotere afstanden dan mannetjes. In het noordoosten van Europa worden in de zomer wel kraamkolonies gevonden, maar zijn in de winter weinig of geen dieren aanwezig. In Zwitserland zijn geen kraamkolonies bekend, en verschijnen in het najaar grote aantallen vrouwtjes. Met behulp van ringonderzoek zijn in het verleden ook in Nederland waarnemingen gedaan die wijzen op trek. Anderzijds zijn er gebieden waar tijdens alle seizoenen rosse vleermuizen gevonden kunnen worden. Mogelijk trekt een deel van de Nederlandse rosse vleermuizen weg, en een deel niet, en wellicht wordt de Nederlandse populatie in de winter daarnaast aangevuld door dieren uit gebieden ten noordoosten van Nederland.

Leeftijd

Rosse vleermuizen worden meestal niet ouder dan 10 jaar. De hoogste waargenomen leeftijd van een in het wild levende rosse vleermuis was 12 jaar.

Natuurlijke vijanden

Uilen (vooral bosuil en kerkuil) en roofvogels (boomvalk, sperwer) pakken soms vleermuizen in de vlucht, vaak in de buurt van de verblijfplaats. In of bij de verblijfplaatsen worden vleermuizen soms gepredeerd door huiskatten en steenmarters. Vleermuizen in winterslaap kunnen ook ten prooi vallen aan bosmuizen.