Haas
Een volwassen haas (Lepus europaeus) is, ten opzichte van een konijn, een fors dier. Hazen hebben grote poten en lange oren met een zwarte punt, die ook wel 'lepels' worden genoemd. De kleur van de vacht is grijs- of geelbruin, de buik is wit en de wangen zijn bleekgeel. In de paartijd in het voorjaar zijn rammelende hazen in het open veld goed waar te nemen. De mannetjes voeren dan onderling strijd om de vrouwtjes, en mannetjes en vrouwtjes staan vaak als boksers tegenover elkaar.
Algemeen: haasachtigen
Konijnen en hazen behoren niet tot de knaagdieren, maar tot de haasachtigen of dubbeltandigen. Het voornaamste verschil is dat haasachtigen achter de grote bovensnijtanden een paar stifttanden hebben staan, in tegenstelling tot knaagdieren. Ook hebben ze een gespleten bovenlip.
Als echte planteneters hebben haasachtigen grote platte plooikiezen. Verder hebben ze relatief grote achterpoten, lange oren, grote ogen en terugtrekbare huidflapjes voor de neusgaten. Ze gebruiken nooit hun voorpoten om er voedsel mee vast te houden. Aan de voorvoeten hebben haasachtigen vijf, aan de achterpoten vier tenen.
Uiterlijke kenmerken
Volwassen hazen zijn forse dieren met grote poten en lange oren, de 'lepels', die eindigen in een zwarte punt. De kleur van de vacht is grijs- of geelbruin, de buik is wit en de wangen zijn bleekgeel. De vacht van 'zandhazen' is wat meer roodbruin, terwijl die van 'kleihazen' wat grijziger is. Hazenharen zijn 2 tot 3 cm lang met een zwart puntje. Hierdoor heeft de vacht een zwarte zweem. De dekharen zijn geelbruin. De dichte laag van dunne wolharen, die altijd tussen de dikkere dekharen te zien is, is wit. Jonge hazen hebben vaak een witte vlek op de kop. De haas houdt zijn staart tijdens het lopen vaak omlaag of horizontaal, waardoor alleen de zwarte bovenzijde zichtbaar is.
Afmetingen
lengte kop-romp: 50-65 cm
lengte oor: 9-12 cm
lengte staart: 8-10 cm
gewicht: 3-5 kg
Gelijkende soorten
Wat uiterlijk betreft lijken hazen en konijnen veel op elkaar. Een konijn is echter kleiner dan een volwassen haas, heeft kleinere poten en kortere oren zonder zwarte punt. De dichte laag van dunne wolharen die altijd tussen de dikkere dekharen te zien is, is bij hazen wit, bij konijnen altijd grijs. Bij konijnen is de staart opgewipt.
Habitat
Van oorsprong is de haas een bewoner van steppen en open bosgebieden. Bij ons komt hij voor in, bij voorkeur kleinschalige, open gebieden, zoals akkers en weilanden. De haas wordt daarnaast ook gevonden in open bos, heide en kwelders.
Leefwijze
Hazen zijn overwegend in de vooravond en 's nachts actief, in de zomer ook wel in de schemering en overdag. Overdag rust de haas doorgaans uit in zijn leger. Konijnen zijn sprinters, maar hazen zijn langeafstandlopers. De haas kan een snelheid van 65 km/uur bereiken en vele kilometers per nacht afleggen. Opvallend aan een vluchtende haas is dat hij ineens 90 graden van richting verandert (het 'haken slaan') om aan het gevaar te ontsnappen.
Voedsel
Het voedsel bestaat uit grassen (winter), kruiden (zomer) en akkerbouwproducten zoals graan, maïs, klaver en aardappelen. Door hun knaaggedrag worden ze wel tot de 'kleine grazers' gerekend en hebben ze een grote invloed op de vegetatie.
Territorium en leefgebied
Hazen zijn niet territoriaal en doorgaans tolerant tegenover soortgenoten. Ze leven meestal solitair, maar in de paartijd ook in paren (waarbij mannetjes bronstige vrouwtjes ‘bewaken’) of in groepjes. Bij hoge dichtheden grazen hazen ook wel in losse groepjes, vooral ’s nachts. Bij voedselgebrek zijn soms meer hazen bij elkaar te vinden op voedselrijke plekken.
Leefgebieden zijn gemiddeld 26-38 ha groot, maar soms groter, tot 300 ha. Er is veel overlap tussen leefgebieden. Dichtheden in het voorjaar variëren tussen 1 en 156 hazen / 100 ha. In het najaar, inclusief jonge dieren, kunnen deze oplopen tot 275 hazen / 100 ha.
Verblijfplaats
Hazen bewonen geen holen zoals konijnen doen, maar maken legers. Dit zijn ondiepe uithollingen in bosranden, windkeringen, ruigtezomen en onder heggen. Ook in hoog gras of tussen de kluiten van een geploegde akker vind je hazenlegers. Deze legers zijn 10 tot maximaal 20 cm diep en 25 cm lang. Hazen liggen met hun achterlijf in het diepste deel.
Voortplanting
Als in het voorjaar hazen door het veld rennen, is het voorste dier meestal een loopse moerhaas (vrouwtje) en zijn het enkele rammen (mannetjes) die achter haar aanzitten.
In de paartijd of rammeltijd vechten hazen hevig waarbij ze als boksers tegenover elkaar staan en flinke klappen uitdelen. Dit ‘boksen’ betreft vaak een vrouwtje die een mannetje van zich af houdt. Maar ook mannen die om een vrouwelijke haas vechten, kunnen onderling flink strijd voeren.
De bronsttijd begint rond februari (soms al eerder) en duurt tot augustus-september. Na een draagtijd van ongeveer zes weken worden tussen eind januari en oktober doorgaans vier nesten van 1-5 jonge haasjes geboren. Totaal krijgt de haas gemiddeld elf jongen per jaar. De jongen worden in een open nest geboren.
Pasgeboren haasjes zijn volledig behaard en hebben de ogen open. Al na één of enkele dagen verlaten de haasjes de geboorteplek. Ze komen daar echter elke dag, drie kwartier na zonsondergang, weer terug. De moeder komt meestal een kwartiertje later om ze te zogen, totdat de haasjes ongeveer een maand oud zijn. De sterfte onder jonge hazen is hoog. Van de jongen van een moer blijven er vaak maar twee tot vier in leven.
Leeftijd
Hazen kunnen 7 jaar oud worden.
De belangrijkste natuurlijke vijand van de haas is de vos. Belangrijke doodsoorzaken van hazen en konijnen zijn ziekten (zoals myxomatose, VHS en EBHS - European Brown Hare Syndrome), het verkeer, de landbouw en de jacht. De hazenstand kreeg een flinke klap in de jaren 1970, vooral als gevolg van de intensivering en schaalvergroting van de landbouw. De hazenstand heeft zich sindsdien niet echt meer hersteld. Belangrijke oorzaken van de grote sterfte onder jongen zijn de geïntensiveerde grond- en gewasbewerking (vaker maaien) en perceelvergroting, waardoor verlies aan perceelranden optreedt.
De sterfte onder hazen door landbouwmachines kan worden voorkomen door de hazen te alarmeren met behulp van 'wildredders' (uitstekende stangen met kettingen) aan de zijkanten van de machines.
Omdat hazen schade kunnen veroorzaken aan land- en tuinbouwgewassen, mogen deze soorten bejaagd worden. Gewasschade kan worden beperkt door het aan-brengen van kunststof manchetten om boomstammetjes, een goede omrastering en het laten liggen van snoeihout, waardoor de vraat wordt afgeleid. Hazen worden ook bejaagd voor consumptie.
Jonge haasjes die alleen worden aangetroffen moeten met rust gelaten worden omdat de moeder de beestjes nog elke dag komt voeden.
Zicht
Ze zijn relatief eenvoudig waar te nemen. ‘s Morgens vroeg of ‘s avonds bij scherming is de beste kans om een haas te zien. Hazen zitten vaak rechtop en zijn steeds alert. In maart-april is het gras nog kort, en zijn de rammelende hazen goed te zien.
Sporen
- Haren
Hazenharen kunnen gevonden worden op rustplaatsen (legers), voor holen, aan prikkeldraad, tegen schuur- of veegbomen. - Vraatsporen
Hazen bijten bloemhoofdjes van paardenbloemen af om zo bij de onrijpe zaden te komen. Afgebeten, net opgekomen wintergraan kan het werk van hazen zijn wanneer de beet schuin is. Wanneer hazen kruidachtige planten eten, blijft er een schuin en scherp snijvlak achter, alsof de stengel met een mes is afgesneden. Wanneer een ree of hert een stengel afbijt, is er op het snijvlak een gerafelde of vezelige bovenkant te zien. Hazen knagen dwars op de lengterichting van een stam of een tak en eten zowel schors als bast. Vraatsporen van hazen en konijnen zijn niet van elkaar te onderscheiden, behalve dat de vraat van een haas hoger rijkt dan die van een konijn. Beide knagen zowel aan loof- als aan naaldbomen. Omgevallen bomen worden soms geheel ontschorst. - Loopsporen
Hazen hebben voorvoeten met 5 tenen en lange achtervoeten met 4 tenen. De duim is zo kort dat de afdruk ervan niet altijd goed te zien is. Alle nagels zijn even groot. Omdat de derde teen wat langer is, is de vorm van de prent wat spits aan de voorzijde. Er zijn geen voetkussens te zien. De pootafdrukken zijn meestal niet zo duidelijk omdat de poten sterk behaard zijn. De pootafdrukken zijn 30 tot 35 mm breed, en 40 (voorvoet) tot 60 (achtervoet) mm lang (160 mm inclusief hiel bij zithouding). De spreiding bedraagt 12 tot 16 cm, de paslengte in huppelgang is 40 cm, in sprongengalop enkele decimeters tot wel 3,5 meter. In spongengalop worden de achtervoeten ver voor de voorvoeten geplaatst. Bij huppelgang worden de voorvoeten naast elkaar of schuin naast elkaar gezet. Hazen volgen soms hun eigen spoor weer terug, waardoor het lijkt of het spoor ‘doodloopt’. Wissels (regelmatig belopen wildpaadjes) van hazen zijn ongeveer 10 cm breed en meestal te vinden in de vorm van paadjes over kale akkers. - Uitwerpselen
Keutels van hazen zijn in de regel ongeveer tweemaal zo groot als konijnenkeutels, maar door regen, voedseltype, etc kan het lastig zijn hazen- en konijnenkeutels uit elkaar te houden. Hazenkeutels liggen verspreid door het hele voedselgebied. De keutels zijn rond en enigszins afgeplat, en hebben soms een puntje. De doorsnede van de keutels is ongeveer 20 mm. De grove plantenresten zijn nog goed zichtbaar in de keutels. De kleur van de keutels is meestal licht- tot geelbruin of donkergroen tot zwart (vers).
|
Geluid
Hazen zijn meestal zwijgzaam. Bij nood, bijvoorbeeld als ze door een vos zijn gegrepen, slaken hazen een angstkreet, die klinkt als een hoog gegil.
Waarnemingen doorgeven
Wereld
De haas is inheems in een groot deel van Europa, Turkije, de Kaukasus en het midden-Oosten. Naar het oosten komt de haas voor tot in Centraal-Azië. Hazen zijn daarnaast ingevoerd in Noord- en Zuid-Amerika, Australië, Nieuw-Zeeland en aan de Pacifische kust van Rusland.
Europa
De haas komt in een groot deel van Europa voor, maar niet in IJsland, Noord-Finland, het grootste deel van Scandinavië, het noorden van Rusland en een groot deel van het Iberisch Schiereiland. In het noorden van Ierland en het zuiden van Zweden is de haas ingevoerd, evenals op een aantal eilanden (Griekse eilanden, Corsica, een aantal Britse eilandjes). Ontbossing en toename van landbouwgrond hebben gezorgd dat het areaal zich heeft uitgebreid, en zich nog steeds uitbreidt. Klimaatverandering wordt genoemd als oorzaak van uitbreiding in Scandinavië en in berggebieden.
Nederland
De haas komt in heel Nederland voor.
- Rode Lijst NL (2020): gevoelig
- Rode Lijst NL (2009): thans niet bedreigd
- Rode Lijst NL (1994): thans niet bedreigd
- Omgevingswet: bijlage IX van artikel 11.54
- Habitatrichtlijn (1992): niet vermeld
- Conventie van Bern (1982): appendix III
- Nederlands Soortenregister
- IUCN Red List
Klasse: Mammalia (Zoogdieren)
Orde: Lagomorpha (Haasachtigen)
Familie: Leporidae (Hazen en konijnen)
Geslacht: Lepus
Soort: Lepus europaeus