Verdwijnt de wilde kat door hybridisatie?

Sinds ongeveer twee decennia geleden worden weer wilde katten in het uiterste zuiden van Nederland waargenomen. Dat was mogelijk door populatieherstel in de buurlanden en maatregelen die genomen zijn om bossen in Zuid-Limburg met elkaar te verbinden. Sinds 2014 vindt ook voortplanting in Nederland plaats. Om terug te blikken op dit opmerkelijke populatieherstel is het julinummer van het Natuurhistorisch Maandblad als themanummer geheel gewijd aan de wilde kat. Zo wordt er in verschillende artikelen ingegaan op het populatieherstel, het terreingebruik dat is onderzocht met zenders en op mogelijke gevaren voor de het voortbestaan van de populatie door hybridisatie. Hierin worden de resultaten besproken van het genetisch onderzoek en de risico’s uiteengezet van nakomelingen van kruisingen tussen de wilde kat en huiskat (Felis catus).

Hybridisatie kan worden omschreven als een paring tussen individuen van twee verschillende soorten, dus bijvoorbeeld tussen een huiskat en een wilde kat. Hierdoor mengt de genetische informatie (allelen) van beide soorten zich. Soms zijn kruisingen van twee soorten onvruchtbaar. Maar de hybride nakomelingen van deze twee soorten zijn vruchtbaar en kunnen kruisen met andere hybriden, huiskatten én wilde katten. Hybridisatie tussen een inheemse en een nauw-verwante uitheemse soort kan uiteindelijk leiden tot het verdwijnen van de oorspronkelijke oudersoorten en is daarom onwenselijk. Hoe vaak de twee soorten met elkaar in contact kunnen komen en de vruchtbaarheid van de hybriden zijn belangrijke factoren voor uitsterven van de oudersoorten als gevolg van hybridisatie. Het risico is met name hoog bij een lage dichtheid aan wilde katten en hoge dichtheid aan huiskatten.

Kruisingen van wilde katten en huiskatten kunnen erg lijken op wilde katten. Ze kunnen zelfs niet altijd op uiterlijk onderscheiden worden. Alleen via analyse van het DNA kan zekerheid worden verkregen. In de winter van 2023 en het voorjaar van 2024 is er DNA afgenomen van tien veronderstelde wilde katten die werden gevangen voor onderzoek naar het terreingebruik van de wilde kat. Die katten werden genetisch onderzocht. Door nieuwe analysetechnieken (het analyseren van de ‘single nucleotide polymorphisms’) kan een groot deel van het DNA worden onderzocht. Hiermee kan niet alleen bepaald worden of de kat een wilde kat of een hybride is. Het is daarmee ook mogelijk om generaties van hybriden te kunnen onderscheiden.

De gevangen katten waren op basis van eerder gepubliceerde kenmerken op één na allemaal als zuivere wilde kat bestempeld. Maar tegen die verwachtingen in, bleken vijf van de tien (50%) eerder veronderstelde wilde katten in werkelijkheid een hybride tussen huiskat en wilde kat te zijn! Het betrof twee mannelijke en drie vrouwelijke dieren. Aan de hand van de genetische analyse kon ook onderscheid worden gemaakt tussen drie typen hybriden: F1-hybride (een wilde kat x huiskat) (n=3), F2-hybride (een F1 hybride x F1 hybride) (n=1) en een zogenaamde ‘backcross’, oftewel een terugkruising tussen een eerdere hybride en een wilde kat (n=1). Dit laat zien dat hybriden al enige tijd in Zuid-Limburg voorkomen.

Hybridisatie bij wilde katten vormt in Europa al enige tijd een zorg voor het behoud van de soort, ook gezien de wijde verspreiding van verwilderde huiskatten in Europa. Wellicht komt het meest bekende voorbeeld hiervan uit Schotland. Hier is de Schotse wilde kat als soort verdwenen en resteren enkel nog hybride katten in gevangenschap en in het wild.

Gezien het huidige aandeel aan hybriden in de populatie wilde katten in Limburg is actie urgenter dan ooit. Maatregelen zijn nodig om huiskatten uit de natuur te weren, zeker nu er ook steeds meer zwervende huiskatten in de natuur worden gezien. Diverse effectieve maatregelen tegen hybridisatie zijn verder uitgewerkt in het artikel in het Natuurhistorisch Maandblad. Niets doen zal naar verwachting leiden tot het op termijn verdwijnen van de wilde kat als soort uit Nederland.

De pdf van het artikel is hier te downloaden: Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Pim Lemmers (lemmers@natuurbalans.nl).

Het julinummer van het Natuurhistorisch Maandblad is als themanummer geheel gewijd aan de wilde kat. In dit tijdschrift worden maandelijks artikelen gepubliceerd over een breed scala aan natuuronderzoeken in de provincie Limburg. Meer informatie over het Natuurhistorisch Maandblad is te vinden op de website van het Natuurhistorisch Genootschap Limburg.

Tekst: Pim Lemmers, Joris Verhees (Natuurbalans – Limes Divergens & Nederlands Expertisecentrum Exoten), René Janssen (Bionet Natuuronderzoek), Jasja Dekker (Jasja Dekker Dierecologie)

Foto wilde kat bij beek: Karl Van Ginderdeuren & Pieter-Jan D'Hondt
Foto habitat wilde kat: Pim Lemmers
Foto hybride kat: René Janssen