Love is in the air; de rosse vleermuis op reis
Steeds vaker ontvluchten mensen de gure herfst- en koude winterperiode in Nederland. Ze behouden hun vaste verblijfplaats -de woning- maar hebben daarnaast ook een plekje in het zuiden om te overwinteren. Van vogels kennen veel mensen dit gedrag maar net zoals veel vogelsoorten zijn er ook enkele vleermuissoorten die migreren om de koude winter te ontlopen.
Het reisgedrag van de rosse vleermuis
De rosse vleermuis is zo’n soort. Voor de migratie worden soms wel afstanden van 1600 kilometer afgelegd. Opvallend is dat de vrouwtjes anders reizen dan de mannetjes. Niet alle individuen reizen zo ver om een winterslaap te kunnen houden. Sommige rosse vleermuizen blijven het hele jaar in dezelfde regio. De rosse vleermuis komt voor van Zuidwest-Engeland tot Midden-Azië en Zuid-Scandinavië tot Italië. Van de achttien soorten vleermuizen die Nederland telt, is de rosse vleermuis met een spanwijdte van 40 cm één van de grootste. Alleen de vale vleermuis is met 45 cm groter. Die grote vleugels komen goed van pas bij het lange afstand verhuisgedrag dat sommige rosse vleermuizen vertonen.
Langeafstandsvliegers
De rosse vleermuis is een soort waarvan een deel van de populatie in het voor- en najaar verhuist van regio. Dit is vooral om de kou in de winter te ontwijken. Afstanden rond de 900 km zijn gebruikelijk maar sommige vleermuizen leggen wel 1600 kilometer af. Tijdens zo’n lange tocht vliegen ze soms tot 50 kilometer per nacht. De plek waar de winter wordt doorgebracht is vaak hetzelfde. Bij vogels hangt de start van de terugreis vaak af van fitheid en vetreserves. Bij rosse vleermuizen rond de Alpen heeft onderzoek aangetoond dat vooral de weersomstandigheden zoals windrichting en snelheid de start bepalen.
Makkelijk scoren als je een partner zoekt
Het zijn vooral de vrouwtjes die migreren en daarbij ook langere afstanden afleggen. Mannetjes migreren dus ook maar dat doen ze minder vaak en minder ver. Dit heeft wellicht te maken met het feit dat de mannetjes deze periode aangrijpen om vrouwtjes te lokken om te paren (baltsen). Van de zogeheten balts territoria die de mannetjes in de zomer en het najaar innemen, wordt verondersteld dat deze gelinkt zijn aan de migratieroutes van de vrouwtjes. Mannetjes van sommige soorten vleermuizen, waaronder de rosse vleermuis, krijgen in de baltsperiode opgezette klieren in hun wangholtes. Die noemen we buccale klieren. Deze, soms extreem grote en wat onhandig uitziende verdikking wordt gebruikt om geurstof op hun lijf en verblijfplaats te smeren. Een duidelijk voorbeeld van territoriaal gedrag. Daarover hebben we in 2022 al dit prachtige filmpje gemaakt.
(Onder)zoek mee naar overvliegende rosse vleermuizen
Het verschijnsel dat vleermuissoorten zoals rosse vleermuizen ver vliegen toont aan dat ze zich vooral niet houden aan onze menselijke landsgrenzen. Om de rosse vleermuizen te kunnen beschermen en onderzoeken moeten alle landen waar deze soort voorkomt dus samenwerken. In de periode augustus-september wordt de trek van rosse vleermuizen gevolgd door een internationaal onderzoek. Alle hulp is daarbij welkom! En meedoen is makkelijker dan gedacht. Het vraagt een inspanning van twee tellingen gedurende een half uur tussen 1 augustus en 30 september. Alle details voor de telling staan op de website van BatLife Europe.
Hoe herken je een rosse vleermuis?
De rosse vleermuis vormt een van de grootste soorten van Nederland. Zijn vacht is, zoals zijn naam al verklapt, prachtig diep roodbruin met een mooie glans. Combineer dit met zijn ferme oren, forse snuit en grote kraalogen en je krijgt een indrukwekkende verschijning. Het voedsel van de rosse vleermuis bestaat vooral uit tweevleugeligen, wantsen, kokerjuffers, kevers en nachtvlinders.
Opmerkelijk is dat de naam rosse vleermuis in Nederland niet altijd gebruikt is voor deze soort. In het verleden werd deze soort ’vroegvlieger’ genoemd. De rosse vleermuis is namelijk vergeleken met andere soorten al heel kort na zonsondergang op zoek naar voedsel. Bij het uitvliegen gebruiken ze dan soms niet eens hun sonar maar kunnen ze het prima af met zicht alleen. Door het vroege uitvliegen van de rosse vleermuis is hij op zwoele avonden soms tegelijk te zien met gierzwaluwen boven bijvoorbeeld een grote stadsvijver. Een prachtig schouwspel.
De herkenningskaart van de Zoogdiervereniging kan helpen bij het herkennen van deze soort. Ook handig als je mee wilt doen met het BatLife onderzoek.
Tekst: Erik Broer
Foto's: Erik Broer, Willem Adema