Laatvlieger

Leefwijze vleermuizen algemeen

Vleermuizen vormen een soortenrijke groep van actief vliegende zoogdieren, die in staat zijn hun voedsel te vangen in het nachtelijk luchtruim. Ze gebruiken hierbij echolocatie (sonar) om te navigeren en hun voedsel te lokaliseren. Alle in Nederland voorkomende soorten vleermuizen houden een winterslaap van oktober-november tot maart-mei. Tijdens de winterslaap worden de lichaamsfuncties (spijsvertering, hartslag) van de vleermuis tot een minimum teruggebracht en de lichaamstemperatuur sterk verlaagd, waardoor de vleermuis weinig energie verbruikt en kan overleven op de verbranding van lichaamsvet. In het voorjaar worden de jongen geboren en grootgebracht door groepen vrouwtjes in kraamkolonies. De mannetjes verblijven overdag alleen of in kleine groepjes in hun zomerverblijven. Rond zonsondergang verlaten vleermuizen hun verblijven om op insecten of andere geleedpotigen te gaan jagen. Vooral in de nazomer en herfst komen vleermuizen in groepen bij elkaar op bepaalde locaties om te zwermen. Aan dit intense, sociale gedrag, waarover nog steeds veel onduidelijkheid bestaat, worden vooral twee functies toegedicht. Ten eerste vindt paring plaats op en rond deze locaties, waarbij genetische uitwisseling plaatsvindt tussen dieren afkomstig van verschillende kolonies. Daarnaast lijkt het zwermen een functie te hebben bij de inspectie van en informatieoverdracht tussen adulte dieren, en mogelijk ook tussen adulte en jonge dieren, over geschikte winterverblijven. In het najaar, voorafgaand aan de winterslaap, vetten vleermuizen op, zodat zij voldoende vetvoorraad hebben om de winterslaapperiode door te komen. Vrouwelijke vleermuizen slaan het sperma op tot in het voorjaar, wanneer de daadwerkelijke bevruchting van de eicel plaatsvindt.

Habitat

De laatvlieger jaagt boven open tot halfopen landschap, vooral in de beschutting van opgaande elementen zoals bosranden, heggen en lanen. Hij vliegt vaak op 5-10 meter hoogte, maar soms ook wel hoger tussen de boomtoppen. De laatvlieger vliegt meestal op enige afstand van de vegetatie boven (vochtige) graslanden en weilanden, langs kanalen en vaarten, in tuinen en in parken met vijvers. Bij windstil weer wordt vaker in open terrein gejaagd. Vliegroutes volgen waar mogelijk lijnvormige structuren, maar laatvliegers vliegen bij gunstige weersomstandigheden ook wel door open gebied. De jachtgebieden liggen in een straal van 1 tot 5 km (zelden meer) rondom de kolonie.

Voedsel

Laatvliegers jagen vooral op kevers en nachtvlinders. Daarnaast worden tweevleugeligen en andere insecten gevangen. De samenstelling van het dieet is afhankelijk van het prooiaanbod en kan per seizoen en locatie sterk verschillen.

Jachtgedrag

Laatvliegers verlaten 9-20 minuten na zonsondergang in kleine groepjes de verblijfplaats om te gaan jagen. Als het aanbod van favoriete prooien groot is, kan dit ook al voor zonsondergang zijn. In dorpen en aan de rand van steden kan men in de schemering laatvliegers rond lantaarnpalen, in tuinen en in parken zien jagen. Soms jagen ze in groepjes. Laatvliegers vangen insecten hoofdzakelijk uit de lucht, maar pakken soms ook prooien van bladeren of van de grond. Kenmerkend zijn de relatief trage vleugelslag en de langzame vlucht in lange banen met wijde bochten en plotselinge uitvallen. 

Verblijfplaatsen

• Zomerverblijf
  Kraamkolonies komen voor zover bekend alleen in gebouwen voor. Laatvliegers wonen in spouwmuren, achter betimmering, onder daklijsten en dakpannen of onder het lood rondom de schoorsteen. Soms worden ze ook op zolders aangetroffen. In vleermuiskasten worden laatvliegers zelden gevonden. Solitaire mannetjes worden soms achter vensterluiken aangetroffen. In de paartijd (september-oktober) worden vergelijkbare verblijven gebruikt. Er worden dan ook kleine groepjes laatvliegers op plaatsen gevonden waar ze in de zomer niet zaten. De (kraam)groepen bestaan meestal uit enkele tientallen en zelden uit meer dan 150 dieren. Laatvliegers gebruiken in de loop van het jaar een netwerk aan verblijfplaatsen, waarbij zij regelmatig tussen deze verblijfplaatsen verhuizen. Dat zijn niet alleen verhuizingen tussen verblijfplaatsen met verschillende functies (winterverblijfplaats, zomerverblijfplaats, kraamverblijfplaats), maar ook verhuizen zij tussen verblijven met eenzelfde functie. Laatvliegers zijn behoorlijk trouw aan hun netwerk van verblijfplaatsen en lijken minder snel onbekende gebouwen als verblijfplaats in hun netwerk op te nemen.
• Winterverblijf
  In de winter zoeken laatvliegers nauwe en relatief droge plaatsen op zoals spouwmuren, spleten en scheuren in zolders, kelders en (in het buitenland) soms ook kieren dicht bij de ingang van grotten. Omdat ze vaak diep weggekropen zijn is de kans dat ze op dergelijke plekken ontdekt worden relatief klein. Over de winterslaapstrategie is weinig bekend. Ze zijn van november tot maart/april vrijwel uit ons blikveld verdwenen. 

Voortplanting

De paring is in september-oktober. Rond half juni wordt een jong geboren, zelden zijn dit er twee. Na ongeveer 3 weken kunnen de jongen vliegen en a 4-5 weken verlaten ze de kolonie.

Leeftijd

De maximale waargenomen leeftijd is 24 jaar.

Natuurlijke vijanden

Uilen (vooral bosuil en kerkuil) en roofvogels (boomvalk, sperwer) pakken soms vleermuizen in de vlucht, vaak in de buurt van de verblijfplaats. In of bij de verblijfplaatsen worden vleermuizen soms gepredeerd door huiskatten en steenmarters. Vleermuizen in winterslaap kunnen ook ten prooi vallen aan bosmuizen.