Goudjakhals
De goudjakhals (Canis aureus), ook wel jakhals genoemd, behoort tot de familie van de hondachtigen. Verwarring met de wolf kan optreden, maar de goudjakhals is duidelijk kleiner en heeft een spitsere snuit. Sinds 2016 zijn er enkele bevestigde waarnemingen van goudjakhalzen in Nederland, onder meer op de Veluwe.
Uiterlijke kenmerken
De goudjakhals lijkt erg op een kleine wolf, met verhoudingsgewijs kortere poten, staart en oren, en een spitsere snuit. De vacht is rossig bruin tot goudrood, met vooral in de winter op de rug vaak een zwarte gloed.
Afmetingen
Lengte kop-romp: 120-125 cm
Lengte staart: 20-30 cm
Gewicht: 10-15 kg
Over het algemeen zijn vrouwtjes iets kleiner dan mannetjes.
Habitat
De biotoopvoorkeur van de goudjakhals lijkt op die van de vos. Het is een echte opportunist die kan leven in uiteenlopende biotopen, van halfwoestijn tot moeras. De jakhals lijkt daarbij een voorkeur te hebben voor kleinschalige landschappen met bosjes, maar kan zich evengoed vestigen in landbouwgebieden. Een aandeel ondoordringbaar kreupelhout is belangrijk. Jakhalzen lijken in Europa grote open vlaktes te mijden. Hij schuwt menselijke nabijheid niet en vestigt zich soms in bosjes nabij steden en dorpen. Soms zoekt de jakhals bebouwd gebied op om zich te voeden met kleine huisdieren en afval. Voor vestiging bieden deze gebieden echter onvoldoende rustige plekken. In het buitenland trekken open vuilstorten ook jakhalzen aan.
Jakhalzen kunnen in een gebied goed samen voorkomen met vossen, maar gebieden waar wolven voorkomen worden gemeden.
Leefwijze
Net als de wolf leeft de goudjakhals in roedels. Een roedel bestaat uit een monogaam ouderpaar met hun volgroeide jongen. De dieren in een roedel zorgen gezamenlijk voor de jongen die nog niet in staaat zijn zelf voedsel toe zoeken. Na twee jaar zoeken de jongen een eigen leefgebied. Goudjakhalzen jagen meestal alleen, maar op plekken met hoge dichtheden is waargenomen dat ze in familieverband jagen.
Goudjakhalzen zijn vooral actief in de schemering en ‘s nachts. Ze communiceren net als wolven over lange afstanden met elkaar door te huilen, te blaffen en te keffen.
Voedsel
Goudjakhalzen zijn alleseters, maar kleine dieren vormen de basis van hun dieet. Daarbij gaat de voorkeur uit naar knaagdieren en andere kleine dieren. Wortels, knollen en vruchten worden naar gelang het jaargetijde ook gegeten. Hoewel muizen een belangrijk deel van het dieet vormen, kunnen ook reeën en jonge damherten op het menu staan en in mindere mate edelhertkalfjes. Daarnaast worden ook lammetjes, veulens en kalfjes van hoefdieren gegeten. Lokaal leidt dit soms tot problemen met de bevolking. In de meeste landen veroorzaken jakhalzen echter aanzienlijk minder schade dan verwilderde honden of de lokale wolven. Goudjakhalzen eten ook aas en afval. Slachtafval en ander dierlijk afval vormen in Europa belangrijke voedselbronnen.
Net als de vos zal ook de goudjakhals proberen ganzen en hun eieren en jongen te verschalken, wat lokaal een rem zet op ganzenpopulaties. Goudjakhalzen blijken bovendien erg effectief in het bejagen van muskusratten en beverratten, wat voor Nederland een interessant gegeven is.
Territorium en leefgebied
Goudjakhalzen zijn territoriaal en verdedigen het territorium van hun roedel tegen andere groepen. Dichtheden hangen af van het lokale voedselaanbod. In een studie in Griekenland varieerden dichtheden tussen 1 tot 12 groepen per km2. De aanwezigheid van open vuilstorten waar goudjakhalzen voedsel kunnen vinden leidt soms tot hoge dichtheden.
De oorzaken voor de huidige snelle groei van de populatie en de uitbreiding naar nieuwe gebieden in Europa is onbekend, maar wordt vermoedelijk vooral door mensen veroorzaakt. Niet alleen door het aanbieden van extra voedsel, maar ook door bejaging van zijn grote concurrent, de wolf. Klimaatverandering lijkt een te verwaarlozen invloed te hebben, hoewel er ook bronnen zijn die de verminderde sneeuwval noemen als mogelijke oorzaak van het noordwaarts oprukken van de goudjakhals.
Verblijfplaats
Goudjakhalzen leven en brengen hun jongen ter wereld in een zelfgegraven hol, een overgenomen vossen- of dassenhol, maar soms ook in een leger in kreupelhout of ondoordringbare ondergroei.
Voortplanting
In april en mei worden 2-4 jongen geboren. Deze worden ca. 8 weken gezoogd. Goudjakhalzen kunnen ook grotere worpen voortbrengen, wat bijdraagt aan hun soms snelle uitbreiding.
Leeftijd
De maximumleeftijd in het wild is 14 jaar , in gevangenschap ruim 18 jaar.
De goudjakhals is in Europa beschermd onder diverse wetten. Voor de goudjakhals geldt in elk geval de Biodiversiteitswet van 1992 (Convention of Biological Diversity) en de Habitatrichtlijn uit 1992, bijlage V. Aangezien de goudjakhals zijn nieuwe leefgebieden zelfstandig bereikt, wordt het als natuurlijke areaal-uitbereiding gezien en geniet de soort bescherming onder de Habitatrichtlijn.
De goudjakhals valt echter niet onder de CITES-afspraken uit 1973 en ook niet onder de CMS uit 1979 (Convention on the Conservation of Migratory Species of Wild Animals). De goudjakhals valt onder de Omgevingswet, voor zo ver deze voor alle inheemse soorten dieren en planten geldt; de soort wordt niet extra beschermd vanwege opname in een bijlage, omdat de soort als nieuwkomer (nog) niet is opgenomen in de Nederlandse wetgeving. Er mag niet worden gejaagd (plezierjacht) op goudjakhals. Schadebestrijding op goudjakhals is alleen mogelijk wanneer de betreffende provincie een vergunning daarvoor afgeeft. Dat mag echter vanuit de Habitatrichtlijn alleen als dit niet ten koste gaat van de gunstige staat van instandhouding.
Zicht
Goudjakhalzen zijn schuw en vooral in het donker actief. De kans op een ontmoeting met een goudjakhals is daarom klein.
Sporen
- Uitwerpselen
Drollen zijn niet of nauwelijks te onderscheiden van die van vos. 1,5-2,5 cm in diameter, 6-12 cm lang. Uitwerpselen zijn te vinden op markeerplekken, zoals op graspollen, heuveltjes, keien of bij wissels naar het hol. - Loopsporen
Prenten lijken erg op die van de vos. In tegenstelling tot prenten van vos en andere hondachtigen zijn bij de goudjakhals de zooltjes van de twee voortenen aan de achterzijde met elkaar vergroeid. De voorvoet is 4,5-6,5 cm lang en 3-4,5 cm breed, de achtervoet is 4,5-6 cm lang en 3,5-4 cm breed.
Geluid
Het huilen van goudjakhalzen is hoger en meer keffend en klagend dan dat van een wolf. Een kenmerk is ook dat de strofen snel in toonhoogte dalen.
Waarnemingen doorgeven
Een goudjakhals gezien? Meld dit via het meldingsformulier van het Wolvenmeldpunt.
Wereld
Het verspreidingsgebied van de goudjakhals is omvangrijk en omvat Europa en een groot deel van Azië. Oostelijk komt de soort voor tot in Cambodja en Vietnam. Naar het zuiden toe bereikt de goudjakhals het Arabisch Schiereiland. De soort ontbreekt in noordelijke streken.
Europa
De laatste jaren breidt de goudjakhals zich in Europa uit in noordelijke en westelijke richting. In Oostenrijk en Italië is al voortplanting geconstateerd en zwervende dieren zijn aangetroffen in verschillende meer naar het westen en noorden gelegen landen: Frankrijk, Zwitserland, Duitsland, Denemarken, Polen en de Baltische landen. In 2015 werden in Duitsland de eerste goudjakhalzen “op loopafstand” van de Nederlandse grens gesignaleerd, bij Cuxhaven en ten noordoosten van Frankfurt. Een rondzwervende goudjakhals kan zo’n afstand in een week of twee overbruggen. Een jaar later was de eerste bevestigde waarneming in Nederland een feit. In België is het voorkomen van de goudjakhals nog niet bevestigd.
Nederland
Sinds enkele jaren duikt de goudjakhals hier en daar op in Nederland. Op 19 februari 2016 werd de eerste goudjakhals in Nederland aangetoond met een cameraval op de Veluwe. Anderhalf jaar later was er een tweede bevestigde waarneming met een cameraval, op een andere plek op de Veluwe. In 2019 werd de soort waargenomen in Drenthe, eveneens met een cameraval. In oktober 2020 werd door middel van DNA-onderzoek aangetoond dat enkele schapen in de Ooijpolder bij Nijmegen waren gedood door een goudjakhals. Eind 2021 werd in de buurt van Zeist een dode goudjakhals gevonden. In 2022 vielen in Friesland schapen ten prooi aan een goudjakhals. In 2023 werd in Stadskanaal in de provincie Groningen een dode goudjakhals aangetroffen. In hetzelfde jaar, in Lauwersoog, ook in Groningen, was een goudjakhals verantwoordelijk voor een aanval op schapen. Eind 2023 werd in Punthorst, in Overijssel, een schaap gedood door een goudjakhals.
- Rode Lijst NL 2020: niet vermeld
- Rode Lijst NL 2009: niet vermeld
- Rode Lijst NL 1994: niet vermeld
- Omgevingswet: niet vermeld
- Habitatrichtlijn (1992): Bijlage V soort, dus beschermd
- Conventie van Bern (1982): niet vermeld
- Nederlands Soortenregister
- IUCN Red List
- Wolven in Nederland
Klasse: Mammalia (Zoogdieren)
Orde: Carnivora (Roofdieren)
Familie: Canidae (Hondachtigen)
Geslacht: Canis
Soort: Canis aureus