Franjestaart

Leefwijze vleermuizen algemeen

Vleermuizen vormen een soortenrijke groep van actief vliegende zoogdieren, die in staat zijn hun voedsel te vangen in het nachtelijk luchtruim. Ze gebruiken hierbij echolocatie (sonar) om te navigeren en hun voedsel te lokaliseren. Alle in Nederland voorkomende soorten vleermuizen houden een winterslaap van oktober-november tot maart-mei. Tijdens de winterslaap worden de lichaamsfuncties (spijsvertering, hartslag) van de vleermuis tot een minimum teruggebracht en de lichaamstemperatuur sterk verlaagd, waardoor de vleermuis weinig energie verbruikt en kan overleven op de verbranding van lichaamsvet. In het voorjaar worden de jongen geboren en grootgebracht door groepen vrouwtjes in kraamkolonies. De mannetjes verblijven overdag alleen of in kleine groepjes in hun zomerverblijven. Rond zonsondergang verlaten vleermuizen hun verblijven om op insecten of andere geleedpotigen te gaan jagen. Vooral in de nazomer en herfst komen vleermuizen in groepen bij elkaar op bepaalde locaties om te zwermen. Aan dit intense, sociale gedrag, waarover nog steeds veel onduidelijkheid bestaat, worden vooral twee functies toegedicht. Ten eerste vindt paring plaats op en rond deze locaties, waarbij genetische uitwisseling plaatsvindt tussen dieren afkomstig van verschillende kolonies. Daarnaast lijkt het zwermen een functie te hebben bij de inspectie van en informatieoverdracht tussen adulte dieren, en mogelijk ook tussen adulte en jonge dieren, over geschikte winterverblijven. In het najaar, voorafgaand aan de winterslaap, vetten vleermuizen op, zodat zij voldoende vetvoorraad hebben om de winterslaapperiode door te komen. Vrouwelijke vleermuizen slaan het sperma op tot in het voorjaar, wanneer de daadwerkelijke bevruchting van de eicel plaatsvindt.

Habitat

Er is nog maar weinig bekend over het landschapsgebruik van de franjestaart. Vliegroutes tussen verblijfplaats en jachtgebied volgen vaak lijnvormige elementen als lanen, bosranden, bomenrijen, houtwallen en oeverbegroeiing. Over het jachtbiotoop van de franjestaart is nog relatief weinig bekend. Waarnemingen van jagende franjestaarten komen uit bosrijke gebieden met waterpartijen of waterrijke gedeelten. Daar jaagt de franjestaart meestal in een besloten omgeving, zoals in en tussen de boomkronen en tussen de takken van grote struiken. Franjestaarten jagen zelden boven open water, maar wel boven begroeide oevers. Recent is duidelijk geworden dat franjestaarten ook wel boven en langs kleinschalige graslanden of akkers jagen en in open veestallen.

Voedsel

Prooien worden vooral gevangen vanaf of dichtbij vegetatie, zijn meestal kleiner dan 2 cm, en bestaan voor het merendeel uit niet-vliegende insecten (vooral vliegen) en andere geleedpotigen, zoals spinnen en hooiwagens. Daarnaast worden ônder meer kevers, nachtvlinders, duizendpoten en pissebedden gevangen.

Jachtgedrag

Franjestaarten verlaten pas laat in de avond hun verblijfplaats om te gaan jagen. Tijdens het jagen vliegen franjestaarten meestal zeer langzaam en zijn ze zeer wendbaar. Prooien worden geplukt vanaf of dichtbij oppervlakken, zoals bladeren, boomstammen, gras, de bodem en muren. Ze gebruiken hierbij vaak hun staartvlieghuid om de prooien te vangen. Ook zijn ze in staat om spinnen met hun achterpoten uit het web te plukken zonder daarbij zelf het web te raken. 

Verblijfplaatsen

Franjestaarten zijn meestal standvleermuizen, die maximaal enkele tientallen kilometers afleggen tussen zomer-, zwerm- en winterverblijven. 

• Zomerverblijf
  Kolonies zijn in Nederland vooral gevonden in bomen en soms ook in gebouwen (spleetvormige ruimten en zolders van kerken en boerderijen), nestkasten en vleermuiskasten.
  Kraamkolonies bestaan gemiddeld uit 20-80 dieren en gebruiken een cluster van meerdere verblijfplaatsen in een klein gebied. Franjestaarten verhuizen regelmatig tussen deze verblijfplaatsen waarbij groepen zich vaak opsplitsen en hergroeperen.
• Winterverblijf
  In Nederland gebruiken franjestaarten vooral ondergrondse ruimten als winterverblijfplaats, zoals groeven, forten, ijskelders en bunkers. Daarbij kruipen ze meestal diep weg in scheuren en kieren. 

Voortplanting

Zwermlocaties worden in het najaar vaak intensief gebruikt en door vleermuizen afkomstig uit een groot gebied. De paring vindt plaats bij de zwermplaatsen en in de winterverblijven. Net als bij andere soorten vleermuizen slaan vrouwelijke baardvleermuizen het sperma op tot in het voorjaar, wanneer de daadwerkelijke bevruchting van de eicel plaatsvindt. De geboorte van één jong vindt meestal eind juni - begin juli plaats. Na 3 weken kunnen de eerste jongen vliegen en binnen 4 weken zijn ze zelfstandig.

Leeftijd

De oudste waargenomen franjestaarten waren 23 en 21 jaar oud.

Natuurlijke vijanden

Uilen (vooral bosuil en kerkuil) en roofvogels (boomvalk, sperwer) pakken soms vleermuizen in de vlucht, vaak in de buurt van de verblijfplaats. In of bij de verblijfplaatsen worden vleermuizen soms gepredeerd door huiskatten en steenmarters. Vleermuizen in winterslaap kunnen ook ten prooi vallen aan bosmuizen.