Zonnepanelen, is er een effect op het klimaat onder het dak?
Op het moment van schrijven, eind februari, ontluiken de eerste krokussen. Het zonnetje laat zich wat vaker zien en de eerste merels roepen het bij het ochtendgloren van de daken. Kortom, de lente is in aantocht! Wie zonnepanelen heeft, ziet de opbrengst weer oplopen. Maar onder dat zonnepanelendak kunnen ook vogels en vleermuizen leven. Wat betekent dat?
Gebouwbewonende soorten; ook onder het dak
Van de vogels en vleermuizen die we om ons heen tegenkomen, zijn er best een aantal die gebruik maken van onze woningen als verblijfplaats. Daar hoort het dak ook bij. Denk daarbij aan de huismus die onder de pannen zit of een spreeuw die een nest maakt in de nok. Ook platte daken bieden een prima plek voor bijvoorbeeld een scholekster, stern of meeuw. Wanneer we denken aan vleermuizen als gebouwbewoner wordt vaak de spouwmuur genoemd. Maar vleermuizen zitten ook onder dakpannen of gebruiken de kantpannen om de spouwmuur in te komen. Soorten zoals laatvlieger, tweekleurige vleermuis of de meervleermuis kennen we als typische dakgebruikers. De aanwezigheid of het plaatsen van zonnepanelen heeft dus effect op de dieren die gebruikmaken van een dak.
Een kraamkolonie meervleermuizen maakt gebruik van het dak op een huis in Vinkeveen. Deze opnames zijn gemaakt met een warmtebeeld (nacht) kijker. De meervleermuizen verlaten de verblijfplaats om te gaan jagen op hun favoriete voedsel, muggen en kleine insecten. De opname is gemaakt door Tobias Kesselaar en Daan van der Elsken.
Het plaatsen van zonnepanelen vereist een goede planning
Wie zonnepanelen heeft geplaatst of daarmee bezig is, weet dat het niet van de eneop de andere dag geregeld is. Het is een flinke investering (die zich gelukkig ook weer terugbetaalt) dieweloverwogen wordt gedaan. Het begint met offertes opvragen, berekeningen uitvoeren en uiteindelijk worden de panelen besteld en geplaatst. Zonder een strakke planning lukt dit niet. En laat een goede planning nu net datgene zijn waar de vogels en vleermuizen iets aan hebben. Voor het plaatsen van zonnepanelen moeten we rekening houden met de natuurkalender. Wanneer de dieren niet aanwezig zijn, kunnen zonnepanelen prima worden geplaatst zonder verstoring. Woningcorporaties hebben daar afspraken over gemaakt maar ook voor particulieren gelden bepaalde spelregels.
Wat voor effect hebben zonnepanelen voor het dak?
Als de zonnepanelen er eenmaal liggen is het te verwachten dat dit ook effect heeft op de temperatuur en luchtvochtigheid onder het dak. Die temperatuur kan nog wel eens van groot belang zijn voor de soorten die daar verblijven. Om er achter te komen wát het effect is heeft TNO samen met Bureau Viridis en de Zoogdiervereniging in 2024 een onderzoek uitgevoerd.
Schommelingen in de temperatuur
Het onderzoek laat zien dat er een groot verschil in temperatuur optreedt als er eenmaal zonnepanelen zijn geplaatst. Het onderzoek is uitgevoerd op een (nagebootst) schuin dak met in Nederland veel gebruikte dakpannen. Op het ene dakvlak zaten zonnepanelen, op het vlak ernaast geen. Vooral het effect op de temperatuur bleek groot. Gedurende de dag bleef de temperatuur van een dak met zonnepanelen 15-20°C lager dan een dak zonder. Gedurende de nacht bleef de temperatuur met 2-3 °C iets hoger in een dak met zonnepanelen. De luchtvochtigheid onder het dak met zonnepanelen was iets hoger, tussen de 1% en 20%, afhankelijk van de luchtvochtigheid buiten.
Is er een effect te verwachten voor de dieren onder het dak?
Omdat er een significant verschil is waargenomen tussen de temperatuur van de daken in beide situaties is het aannemelijk dat gebouwbewonende vleermuizen en vogels deze verschillen ook kunnen waarnemen. Dan volgt de vraag op welke tijden van het jaar dit eventueel van invloed is. Op koudere dagen kan een koeler dak bijvoorbeeld ongeschikter zijn omdat net dat beetje warmte van de zon op het dak mist, of wellicht zijn reguliere daken zonder zonnepanelen in hoogzomer wel te extreem warm (rond de 45-50°C) en biedt het koelere deel juist een extra optie bij dergelijke temperaturen? We weten dat gebouwbewonende vleermuissoorten erg warmteminnend zijn en wellicht zoeken die juist wel bewust de extreem warme delen op.
Meer onderzoek nodig
De metingen die zijn uitgevoerd geven veel informatie maar roepen wel vragen op. Als we het even bij vleermuizen houden is er wat de Zoogdiervereniging betreft zeker vervolgonderzoek nodig om na te gaan waar de voorkeuren van gebouwbewonende vleermuizen liggen. Meer metingen naar het microklimaat van daken (met en zonder zonnepanelen) kan licht werpen op de impact op vleermuizen. Ook gerichte onderzoeken bij lokale populaties wanneer woningen (op grote schaal) worden voorzien van zonnepanelen kan veel informatie en hopelijk enige duidelijkheid opleveren. Deze onderzoeken moeten nog worden uitgevoerd en de Zoogdiervereniging hoopt dat daar snel gevolg aan wordt gegeven. Immers, hoe meer we weten over de dieren waar we mee samenleven, des te beter kunnen we onze gebouwen natuurvriendelijk inrichten. Zo kunnen we alle gebouwbewonedne soorten beter beschermen.
Tekst: Zoogdiervereniging
Beeld: Annette Karels (leadfoto: een laatvlieger onder dakpannen); Vleermuiswerkgroep Nederland (VLEN); TNO