Breidt de veldspitsmuis zich uit?
Al jaren verzamelt de Zoogdiervereniging verspreidingsgegevens van muizen en spitsmuizen aan de hand van de inhoud van braakballen. Sinds 2005 gebeurt dit binnen het meetprogramma ‘Verspreidingsonderzoek Muizen’, als onderdeel van het Netwerk Ecologische Monitoring (NEM). Eén van de soorten waar dit project informatie over de verspreiding voor oplevert, is de voor de meeste mensen onbekende en zeldzame veldspitsmuis (Crocidura leucodon). Deze soort komt in een beperkt deel van Nederland voor. Door het vergelijken van vondsten van veldspitsmuizen in braakballen over drie periodes kunnen mogelijke veranderingen in de verspreiding worden waargenomen.
NEM Verspreidingsonderzoek Muizen
Voor dit NEM-project worden vooral braakballen van kerkuilen onderzocht. Kerkuilen hebben namelijk geen voorkeur voor bepaalde groepen (spits)muizen, waardoor alle soorten zijn terug te vinden in de braakballen. Spitsmuizen worden vaak niet of in mindere mate door andere soorten uilen gegeten. Daarnaast braken kerkuilen (en hun jongen) vooral in de kasten waarin ze broeden, waardoor de braakballen relatief gemakkelijk verzameld kunnen worden. De prooiresten in de braakballen geven een goed beeld van wat er aan kleine zoogdieren binnen het jachtgebied van een paartje kerkuilen leeft.
Het NEM Verspreidingsonderzoek Muizen is met name gericht op de verspreiding en de veranderingen daarin van de zeldzamere soorten die interessant zijn voor het beleid: noordse woelmuis (Alexandromys oeconomus), waterspitsmuis (Neomys fodiens), veldspitsmuis en grote bosmuis (Apodemus flavicollis). Maar levert uiteraard ook veel informatie over de andere muizensoorten.
Verspreiding veldspitsmuis
In Nederland is de veldspitsmuis beperkt tot Zeeuws-Vlaanderen, noordoost-Overijssel en zuidoost-Drenthe. Deze vrij zeldzame soort heeft in Nederland een beschermde status en heeft volgens de Rode Lijst 2020 de status ‘kwetsbaar'. Het is één van de twee in Nederland voorkomende spitsmuissoorten met witte tanden.
Het braakbalonderzoek is verreweg de belangrijkste bron van data die inzicht geeft in de verspreiding van de soort. Het verspreidingsgebied van de veldspitsmuis in noordoost-Europa loopt als een boog om Nederland heen en raakt ons land dus in het oosten en zuidwesten. De soort wordt bij ons vooral aangetroffen in het kleinschalige agrarische cultuurlandschap, liefst met zandige bodem. De veldspitsmuis heeft een voorkeur voor de wat warmere habitats met relatief open vegetatie, zoals die gevonden kunnen worden op dijken, langs akkers en in bermen.
De andere wittandspitsmuis van Nederland, de huisspitsmuis (Crocidura russula) is bij veel mensen bekend en komt zo’n beetje overal in ons land voor (ook in de buurt van bewoning).
Breidt de veldspitsmuis zich uit?
Omdat van de veldspitsmuis bekend is dat hij vooral kan worden gevonden in de wat warmere habitats, kan de soort mogelijk profiteren van het gemiddeld hoger worden van de temperaturen in ons land en zijn verspreidingsgebied uitbreiden. Door de data uit het braakbalonderzoek van drie 10-jaars intervallen te vergelijken, is het mogelijk wellicht enige veranderingen waar te nemen.
In de periode 1994-2003 zijn er in de braakbaldatabase 411 vondsten van veldspitsmuis aanwezig. Elke vondst kan bestaan uit meerdere dieren die in een braakbalpartij zijn aangetroffen, maar omdat een locatie meerdere jaren veldspitsmuizen kan hebben opgeleverd is het aantal locaties op de kaart uiteraard beperkter. In vergelijking met 1994- 2003 zijn er in de daaropvolgende periodes minder vondsten van veldspitsmuizen: 174 in de periode 2004-2013 en 187 in de periode 2014-2023.
Uit de braakbaldatabase van de Zoogdiervereniging lijkt er mogelijk sprake te zijn van een lichte uitbreiding van veldspitsmuis in het westen van Zeeuws-Vlaanderen. In noordoost-Overijssel en zuidoost-Drenthe liggen alle recente waarnemingen van de soort binnen het bekende verspreidingsgebied. Omdat het aantal bemonsterde locaties in zuidoost-Drenthe de afgelopen 10 jaar gering waren, is het onduidelijk hoe het hier momenteel voorstaat met de veldspitsmuis en of er zich recent veranderingen hebben voorgedaan.
Lees voor meer informatie en resultaten het uitgebreide artikel over de verspreiding van de veldspitsmuis in de laatst verschenen Telganger.
Meer informatie over het NEM Verspreidingsonderzoek Muizen.
Tekst: Dick Bekker, Neeltje Huizenga (Zoogdiervereniging)
Foto's: Wesley Overman
Kaart: Zoogdiervereniging