Aardmuis
De aardmuis (Microtus agrestis) behoort tot de woelmuizen. Hij heeft een grijs- tot kastanjebruine rug en een crèmegrijze buik. Verwarring tussen de aardmuis en andere woelmuizen kan optreden.
Algemeen: Woelmuizen
Woelmuizen kenmerken zich door een gedrongen, ietwat lompe bouw en een stompe kop met kleine ogen en oren. De staart is korter dan het lichaam (tot maximaal 80 % van de kop-romplengte).
Uiterlijke kenmerken
De aardmuis heeft een grijs- tot kastanjebruine vacht op zijn rug en zijn buik is (crème)grijs. De haren zijn verschillend van lengte en hebben donkere punten. De vacht maakt een ruige, borstelige indruk, ruiger dan die van de veldmuis. In de winter is de beharing dichter dan in de zomer. De staart is duidelijk tweekleurig en relatief kort, in ieder geval korter dan 33 % van de kop-romplengte. De haren aan de onderzijde zijn licht en aan de bovenzijde donker van kleur. De oren zijn ook aan de binnenzijde bezet met lange haren. De oorschelp is meestal niet te zien omdat de haren op de oorbasis lang zijn. De ogen zijn donker en de snuit is vrij kort met een roze neusspiegel en lange snorharen. Jonge dieren zijn donkergrijs en vrijwel eenkleurig.
Afmetingen
Lengte kop-romp: 95-135 mm
Lengte staart: 27-47 mm
Gewicht: 16-55 g
Determinatie
Voor de in Nederland voorkomende muizen (ware muizen, woelmuizen en spitsmuizen) heeft de Zoogdiervereniging in samenwerking met Naturalis soortzoekers gemaakt om mensen te helpen bij de determinatie van deze lastige groep zoogdieren. Selecteer links in beeld de waargenomen kenmerken, waarna enkel nog de soorten worden getoond die hieraan voldoen.
Er zijn voor muizen drie soortzoekers gemaakt:
Gelijkende soorten
Verwarring met veldmuis en noordse woelmuis is mogelijk. Een onderscheidend kenmerk is de lengte van de staart. Deze is bij de aardmuis kleiner dan 33 % van de kop-romplengte; die van de veldmuis is beduidend korter en die van de noordse woelmuis beduidend langer.
Habitat
De aardmuis komt voor in allerlei soorten terreinen, bij voorkeur in vochtige en ruige terreinen met een weelderige kruidlaag zoals hoog grasland, verwilderde akkers, jonge bosaanplant, begroeid braakland, grienden, hoogveen, bosranden, vochtige heide, pijpenstrootjesvelden en moerassen.
Aardmuizen die zich vestigen in jonge aanplant van bomen, profiteren hier in eerste instantie van vanwege goede verblijfplaatsmogelijkheden en aanwezigheid van voedsel. Maar naarmate de bomen groter worden, werpen ze schaduw en sterft het gras af. Hierdoor moeten de aardmuizen nieuwe plekken koloniseren.
Leefwijze
De aardmuis is zowel overdag als ’s nachts actief. ’s Nachts is hij iets actiever dan overdag, maar in de winter is hij juist overdag iets actiever. De aardmuis kan snel lopen en goed zwemmen, maar klimmen doet hij weinig.
Voedsel
De aardmuis eet voornamelijk gras en ander plantaardig voedsel, zoals stengels (vooral de sappige, onderste stengeldelen) van grassen, vruchten, bladeren, bollen, zaden en bij voedselschaarste ook bast. Af en toe eet hij ook wormen, larven, insecten en spinnen. Soms legt de aardmuis een voedselvoorraad aan, in zijn tunnelstelsels met bijvoorbeeld afgebeten plantenstengels en graszaden. De aardmuis moet zowel overdag als ‘s nachts geregeld eten. ‘s Zomers knagen aardmuizen aan takken om bij de bast te kunnen. ‘s Winters wordt ook de harde boomschors zelf gegeten. Knollen en wortels worden ondergronds uitgehold.
Territorium
De grootte van het leefgebied van een vrouwtje is 200 tot 500 m2 en die van mannetjes 500-1000 m2. De dichtheid bedraagt meestal 100-300 per hectare, maar kan tijdens periodieke aantalspieken en in een optimaal biotoop tot tien keer zo groot worden. Om de paar jaar (3 tot 5 jaar) is er een piekpopulatie, die vanzelf weer afneemt. Dominante mannetjes kunnen zich, vooral tegen geslachtsrijpe mannetjes, agressief gedragen. Vrouwtjes, die in de voortplantingstijd overlappende territoria hebben, verjagen elkaar minder.
Verblijfplaats
Het nest van de aardmuis is bolvormig en bevindt zich vaak bovengronds onder dekking van droge vegetatie (zoals een graspol) of stukken hout en wordt door het vrouwtje gemaakt van fijngescheurd gras. Van hieruit lopen in de strooisellaag en lage vegetatie goed verborgen bovengrondse en oppervlakkige ondergrondse gangen. Het zijn vaak uitgebreide holenstelsels.
Voortplanting
De voortplantingsperiode van de aardmuis loopt van maart-april tot september-oktober. Na een draagtijd van ongeveer 20-22 dagen, worden 3-7 jongen geboren. Bij geboorte zijn ze kaal, maar ze krijgen al snel een vacht. Enkel het vrouwtje zorgt voor de jongen. De jongen worden kaal geboren en na 10 dagen zijn ze behaard. Ze worden 2 weken gezoogd en na 2,5 weken verlaten de jongen het nest. Na ongeveer een maand zijn ze geslachtsrijp, mannetjes eerder dan vrouwtjes. Een vrouwtje krijgt 3 tot 5 keer per jaar een nest.
Leeftijd
De aardmuis wordt maximaal 1,5 jaar oud. In gevangenschap kan hij tot ruim 3 jaar oud worden.
Natuurlijke vijanden
Natuurlijke vijanden van de aardmuis zijn roofvogels, uilen en roofdieren zoals wezel, hermelijn, das en vos.
Zicht
In het algemeen is het makkelijker sporen van de aardmuis waar te nemen dan de aardmuis zelf. De aardmuis is vrij makkelijk te vangen met inloopvallen waarbij de soort levend wordt gevangen, de zogenaamde live-traps.
Sporen
- Braakballen
In braakballen van ransuil en kerkuil zijn vrijwel altijd schedels van aardmuizen te vinden. - Vraatsporen
Op bovengrondse eetplekjes zijn vaak voedselresten te vinden. Vaak zijn dit delen van kruiden en (schijn)grassen. Stengels en dunne takjes worden tot stokjes van ongeveer 5 cm gebeten, waarbij van russen het merg overblijft. Bij voedselschaarste, vooral in de winter, knaagt de aardmuis vlak bij de grond aan jonge bomen en struiken, meestal eik en beuk, en aan ondergrondse worteldelen. De weggegeten stukjes zijn niet groter dan 5-10 cm. Wanneer aardmuizen ’s zomers aan de bast knagen, blijven schorssnippers op de grond achter. Op eetplaatsjes in het mos zijn vaak grote aantallen afgebeten stengeltjes en kafjes van de sporenkapsels te vinden. In heidegebieden zijn vaak eetplaatsjes te vinden in het mos (vaak haarmos). Deze liggen vaak tussen het vrij hoge mos, onder pollen pijpenstrootje of onder andere overhangende grassoorten. - Uitwerpselen
Keutels van de aardmuis zijn 2-3 mm in doorsnede en 4-7 mm lang. Ze zijn helder donkergroen tot beigebruin, afhankelijk van het gegeten voedsel. De vorm is cilindervormig met meestal stompe polen of een gepunte pool. Keutels van de aardmuis zijn te vinden op de looppaadjes en in tunneltjes in de vegetatie, vooral op kruispunten in ruige, meestal vochtige vegetatie. Ze zijn echter moeilijk van andere woelmuizen te onderscheiden. - Loopsporen
Loopsporen van de aardmuis zijn moeilijk te onderscheiden van die van de andere woelmuizensoorten. Daarbij komt dat de pootafdrukken vaak onduidelijk zijn of zelfs ontbreken en vaak alleen goed te zien zijn op een zachte slijklaag of een dunne sneeuwlaag. De voorvoet is 10 mm lang en breed en de achtervoet 12 mm lang en 13 mm breed. Net als ratten en alle andere muizen hebben aardmuizen 4 tenen aan de voorvoet en 5 aan de achtervoet. De spreiding is 30 mm, een paslengte in stap is 50 mm. Wissels van de aardmuis zijn in ruig begroeide terreinen, heidevelden en moerasgebied te vinden. Het zijn vaak vaste looppaadjes onder de vegetatie van zo’n 3 cm breed.
Geluid
De aardmuis is vrij luidruchtig. Hij maakt lage, kwetterende en soms knorrende geluiden, die meerlettergrepig zijn.
Waarnemingen doorgeven
Wereld
Van het westen van Europa oostelijk tot aan het Baikalmeer en de middenloop van de river de Lena in Rusland.
Europa
De aardmuis komt in vrijwel geheel Europa voor, met uitzondering van Ierland en het grootste deel van Zuid-Europa.
Nederland
In Nederland komt de aardmuis vrijwel overal algemeen voor, maar in het noordwesten is hij iets minder algemeen. De soort komt niet voor op Vlieland, Terschelling en Schiermonnikoog.
- Rode Lijst NL (2020): niet beschouwd
- Rode Lijst NL (2009): thans niet bedreigd
- Rode Lijst NL (1994): thans niet bedreigd
- Omgevingswet: bijlage IX van artikel 11.54
- Habitatrichtlijn (1992): niet vermeld
- Conventie van Bern (1982): niet vermeld
- Nederlands Soortenregister
- IUCN Red List
Klasse: Mammalia (Zoogdieren)
Orde: Rodentia (Knaagdieren)
Familie: Cricetidae (Woelmuisachtigen)
Geslacht: Microtus
Soort: Microtus agrestis