Grenzen vormen geen obstakel voor otters in Duitsland, België en Nederland

For English: see below

De otterpopulaties in Nederland en Duitsland groeien richting elkaar. Uit genetisch onderzoek is gebleken dat de populaties in Nederland en het oosten van Duitsland zijn gemixt in Nedersaksen afgelopen jaar. Dit is een succes in het Jaar van de otter 2021, dat is georganiseerd in Nederland, België en Duitsland. De volgende uitdaging is om het gat te vullen richting het zuidwesten van Europa.

Grensoverschrijdend otterwebinar

Dit was een van de conclusies uit het grensoverschrijdend webinar dat was georganiseerd door CaLutra, de otter- en beverwerkgroep van de Zoogdiervereniging op 25 november 2021. Het webinar was georganiseerd om mensen te inspireren aan beide zijden van de grenzen. Zes interessante presentaties en vele voorbeelden van toegepaste maatregelen, werden gedeeld door de sprekers uit Duitsland, België en Nederland. Het webinar kan geheel worden teruggekeken op youtube.com/calutra. 

Ottergat in Europa

In centraal Europa laat een verspreidingskaart van otters uit 2016 een gat zien in de populatie. Echter, sinds de otter beschermd is en er maatregelen zijn getroffen om oevers en waterkwaliteit te verbeteren, is de otter zich aan het herstellen. De populaties in het oosten en zuidwesten van Europa groeien weer langzaam richting elkaar. Tussen deze twee grote populaties ontwikkelt zich de geherintroduceerde populatie in Nederland sinds 2002. Recent heeft de Nederlandse otterpopulatie zelfs de grenzen gepasseerd van België en Duitsland, waar hij de deelstaten Nedersaksen en Noordrijn Westfalen in is getrokken. Daarom zal volgend jaar de verspreidingskaart worden geüpdatet.

Uitwisseling in Nedersaksen

Friederike Schröder van het Otterzentrum in Hankensbüttel wilde onderzoeken of de populaties in Nederland en het oosten van Europa al waren gemixt. In 2019 startte ze met het bestuderen van ottersporen in het zuidwesten van Nedersaksen. Het project “Actieplan otter zuidwest Nedersaksen” in Graafschap Bentheim, Emsland en Osnabrück omvatte een genetische analyse en bepaalde uit welke populatie de individuele otters afkomstig waren. Berardino Cocchiararo van het Duitse Senckenberg Center for Wildlife genetics analyseerde de monsters. Het lukte om 10 individuele otters aan te tonen. Om ook uitwisseling binnen de populatie aan te tonen hebben Senckenberg en Wageningen Environmental Research (Arjen de Groot) hun referentiedata gedeeld en analyse methodes gestroomlijnd voor de Nederlandse en de Duitse populaties. Het resultaat was dat zeven van de tien otters konden worden toegewezen aan de Nederlandse populatie en drie aan de populatie in het oosten van Duitsland. Dit bevestigt dat de otterpopulaties van het oosten van Europa en Nederland hebben gemixt, voor het eerst in decennia. Helaas kon nog geen reproductie worden aangetoond. Dit project is gesponsord door het EU programma “Bescherming en ontwikkeling van habitats en soorten”, Graafschap Bentheim, Natuurbeschermingsstichting Emsland en de Dr. Joachim und Hanna Schmidt Stiftung für Umwelt und Verkehr. 

Voorbeeld Rivier Ise (Nedersaksen)

In het westen van Duitsland zijn de meeste waterlopen noord-zuid gesitueerd, daarom kunnen deze niet functioneren als ecologische route van oost naar west. Een verdere barrière voor grensoverschrijdende uitwisseling is dat de watergangen zijn gekanaliseerd. Een voorbeeld voor het verbeteren van het habitat van de otter is de Ise rivier in het oosten van Nedersaksen. Dit is een watergang die van noord naar zuid stroomt en uitkomt in de Aller rivier. Het is verbeterd van een ondiepe uniforme rivier met lage stroomsnelheid naar een otterparadijs met een oeverstrook van minimaal 10 m breed, waarin grind en dood hout zijn toegevoegd om leefgebieden voor vissen en insecten te creëren. De struiken op de oever bieden de otters beschutting om te rusten en zich te verstoppen. Dit project kan inspirerend zijn voor het westen van Nedersaksen.

Voorbeeld Onlanden, Groningen

De kortste route van het kerngebied van Wieden-Weerribben voor otters van Nederland naar Duitsland is via de Onlanden in Groningen. In het noorden en oosten van Nederland zijn veel maatregelen genomen om het Natuurnetwerk Nederland te completeren, zie daarvoor dit artikel.

De Onlanden werd omgevormd van landbouwgebied naar waterbergingsgebied en is geopend in 2012. Dit werd uitgevoerd omdat de stad Groningen werd getroffen door een overstroming in 1998 na hevige regen, waardoor de bovenstroomse watergangen veel water aanvoerden. Na juli 2021 is iedereen in de Benelux en Duitsland weer doordrongen van het risico op overstromingen. Nadat de Onlanden was opgeleverd als waterbergingsgebied werd het al binnen een jaar door otters ontdekt. En nog een jaar later werden jonge otters geboren. Waterberging en otter leefgebied kunnen een zeer goede combinatie zijn. Er zijn meer van deze waterbergingsgebieden in Nederland.

Voorbeeld Rijn 

Een andere belangrijke route voor de otter van Wieden-Weerribben naar Duitsland is via de IJssel en de Gelderse Poort naar Noordrijn-Westfalen en Nedersaksen. Hier zijn organisaties Natuurbeschermingscentrum Kleef en Ark Natuurontwikkeling e.a. hebben samengewerkt in de Groenblauwe Rijnalliantie om knelpunten voor otter op te lossen. Als het rivierengebied in Nederland en Duitsland is verbeterd, komt een groot gebied aan nieuw leefgebied beschikbaar voor otters. Dit bestaat uit het oplossen van verkeersknelpunten, waterkwaliteitsverbetering, het creëren van nieuwe oever leefgebieden en dekking op de oevers.

Twee uitdagingen: 1) versterken leefgebied richting Duitsland en 2) uitbreiden van het leefgebied richting Frankrijk

De huidige uitdaging is het verbeteren en verbinden van otterhabitat in Nedersaksen, Nordrhein-Westfalen en Nederland.

De volgende uitdaging is het opvullen van het gat richting Frankrijk, dit is nog een grote afstand. Maar op de dag van het grensoverschrijdend otterwebinar was er heugelijk nieuws: er werd melding gedaan van een otter in Zuid-Limburg, in het dal van de Rode Beek bij Schinveld, wat dichtbij de grens met Duitsland ligt. Hiermee herpakt de otter een nieuw gebied, dat als stapsteen kan fungeren richting het leefgebied in de Ardennen (Wallonië). Er is tot op heden nog geen bewijs van originele relict populaties van otters in Wallonië en Noord-Frankrijk. Maar zeer recent is er een otter waargenomen in Wallonië. Ook hebben enkele otters zich gevestigd in de Schelde in Vlaanderen. Een logische volgende stap is dat de otter Vlaanderen, Wallonië, Zuid-Duitsland en Noord-Frankrijk zal veroveren. In september is er een ottercongres in Noord-Frankrijk waar hieraan verder aandacht zal worden besteed. 

Jaar van de Otter was een succes

Het Jaar van de Otter is georganiseerd in Nederland, België en Duitsland. Veel verschillende organisaties hebben acties opgezet voor de otter en bekendheid gegeven aan de otter. Het Jaar van de Otter heeft dan ook veel mensen bereikt. En het is absoluut duidelijk dat de mensen in de lage landen houden van de otter: 1,2 miljoen mensen hebben de otterfilm ‘Otter, de terugkeer van een legende’ van Hilco Jansma, wat nog steeds kan worden bekeken op NPO Start. De otter emoticon heeft zelfs de 3fm award gewonnen voor favoriete emoticon.

English:

Borders form no obstacle for otters in Germany, Belgium and the Netherlands

The otter populations in the Netherlands and Eastern Germany are growing towards each other. Genetic research has concluded that the populations in the Netherlands and Eastern Germany have met in Lower Saxony last year. This is a success in the Year of the Otter 2021, that is organized in the Netherlands, Belgium and Germany. Next challenge is to fill the gap towards the southwest of Europe.

Transboundary otterwebinar

This was one of the conclusions of a transboundary webinar that was organized by CaLutra, the otter- and beaver workgroup of the Dutch Mammal Society on the 25th of November. The webinar was organized to inspire people on both sides of the border. Six interesting lectures, as well as examples of implemented measures, were shared by presenters from Germany, Belgium and the Netherlands. The complete webinar can still be watched on youtube.com/calutra. 

Ottergap in Europe

In central Europe, a distribution map of otters from 2016 shows a ‘gap’ in the population. Yet, since the otter is protected, and measures are taken to improve river banks and water, the otter is recovering and the populations in eastern Europe and southwestern Europe are slowly growing towards each other. In between these populations, the reintroduced population in the Netherlands has been developing since 2002. Lately, the Dutch otter population has even crossed the borders of Belgium and Germany, where it moved into the states of Lower Saxony and Northrhine-Westphalia. Therefore, next year the distribution map will be updated.

Exchange in Lower Saxony

Friederike Schröder of the NGO Otterzentrum Hankensbüttel wanted to investigate if the populations in the Netherlands and eastern Europe were already mixed. Therefore she started studying the otter in southwest Lower Saxony since 2019. The project “Actionplan Fischotter southwest Lower Saxony” in Grafschaft Bentheim, Emsland and Osnabrück included a genetic analysis and looked into the origin of the individuals in the project area. Berardino Cocchiararo of the German Senckenberg Center for Wildlife genetics analyzed the samples and succeeded to confirm 10 individual otters. To be able to check for population exchange, Senckenberg and Wageningen Environmental Research (Arjen de Groot) exchanged reference data and streamlined analysis methods for the Dutch and German populations. As a result,  seven of the 10 otters could be assigned to the Dutch population, while three individuals had migrated from eastern Lower Saxony. This confirms that the otter populations of eastern Europe and the Netherlands have mixed for the first time in decennia. Unfortunately, no mixed reproduction could be confirmed. 

This project is funded by the European Union program “Conservation and development of habitats and species” (= Erhalt und Entwicklung von Lebensräumen und Arten (EELA), the “District of Grafschaft Bentheim”, “Naturschutzstiftung Emsland” and the “Dr. Joachim und Hanna Schmidt Stiftung für Umwelt und Verkehr”. 

Example River Ise (Lower Saxony)

In western Germany, most of the waterbodies are situated north-south, therefore these cannot be an ecological route from east to west. Another barrier for crossborder exchange is that waterbodies have been turned into channels. An example to improve the habitat of otter is the Ise river in eastern Lower Saxony. This is a stream that flows from north to south into the Aller. It improved from a shallow uniform river with slow flow velocity, to an otter paradise with a riparian strip of minimum 10m wide, inserting gravel and dead wood to create fish and insect habitats. The riparian bushes provide shelter for otters to rest in. This project can be inspiring for the west of Lower Saxony.

Example Onlanden, the Netherlands

The shortest route from the core area of Wieden-Weerribben for otters in the Netherlands to Germany is via the Onlanden in Groningen. In the north and east of the Netherlands many measures have been taken to complete the Netherlands Nature Network, see this article.

The area Onlanden was transformed from agricultural land to water storage and opened in 2012.This was done because the city of Groningen flooded in 1998 after heavy rainfall, with water from the streams upstream from the hills. After July 2021 everybody in Benelux and Germany is most alert again on the risk of flooding. When the Onlanden area was established as water storage area, already a year after otters discovered it. And one year later, young otters were born. Water storage and otter habitat can be a very good combination. There are more of these water storage areas, throughout the Netherlands.

Example Rhine 

Another important route for otter is via river IJssel and Gelderse Poort to North-Rhine Westphalia and Lower Saxony. Here, organisations like the Nature protection centre Kleve and Ark Nature development have worked together in the Greenblue Rhine Alliance to fix bottlenecks for otter. When the river area in Germany and the Netherlands is improved, a large area of new habitats can be occupied by otters. This consists of solving traffic bottlenecks, water quality improvements, creation of new riparian habitats and creation of coverage on banks.

Two challenges: improve habitat Germany/Netherlands and extend habitat towards France

The current challenge is to improve and connect the otter habitat in Lowersaksony, Nordrhein Westphalia and the Netherlands. The next challenge is to fill the gap towards France. This still is a big distance to overcome, but on the day of the transboundary otter webinar a new sighting of otters was reported in a new area: South-Limburg, close to the borders with Germany and Belgium. This area is a stepping stone towards the habitat in the Ardennes (Wallonia). At the time of  the webinar, there was no proof in Wallonia and northern France of a relict population of otters. But very recently at least one otter was sighted in Wallonia. Also, some otters have settled in the Scheldt in Flanders. A likely next step is that the otter will occupy Flanders, Wallonia, Southern Germany and Northern France. In September there will be a congress in Northern France. 

Year of the otter was a success 

The Year of the Otter was organized in the Netherlands, Belgium and Germany. Many different organisations have taken actions for the otter and have given publicity about the otter. The Year of the Otter has therefore reached many people. And it is absolutely sure that the people in the low countries love otters: 1.2 mln people watched the otter movie ‘the Otter, return of a legend’ of Hilco Jansma, which can still be seen on NPO Start. The otter emoji has even won the 3fm award for favorite emoji in the Netherlands.